ویبراتو (vibrato) یا لرزانش در موسیقی به نوسان بین گامهای مختلف گفته می شود. صدای ویبراتو هم در سازها و هم در صدای انسان می تواند گرما و صمیمتی را ایجاد کند که بعضاً از عمق و گرمای اجرای صدای مستقیم که در آن، نت های ثابت بین گام ها با لرزش صدا همراه نیستند هم فراتر می رود.
نوسان گام ویبراتو نباید از نیم گام بالا و نیم گام پایین نت اصلی فراتر برود و از نظر فنی، هرگونه نوسان بالاتر، لرزش صدایی بین دو نت است. بسته به تکنیک نوازنده هر دو روش ویبراتوی سریع و ویبراتوی آرام امکان پذیر هستند.
۷ نوع مختلف ویبراتو
چندین نوع ویبراتو به عنوان تکنیکِ سازی و آوایی به کار می روند که عبارتند از:
1- ویبراتوی طبیعی (Natural vibrato): ویبراتوی طبیعی یک تغییر گام طبیعی است که به وسیله یک ساز یا از طریق صدا تولید می شود. در هنگام خواندن، ویبراتوی طبیعی ناشی از نوسان جزئی مجرای تنفسی از جمله حنجره، زبان و برچاکنای است. در سازهای بادیِ برنجی و چوبی، ویبراتوی طبیعی می تواند ناشی از تغییرات جزئی در جریان هوا باشد. در سازهای زهی، ویبراتوی طبیعی می تواند به دلیل ارتعاش آرام تار در برابر جاانگشتی باشد.
2- ویبراتوی لرزش آوایی (Vocal trill vibrato): این ویبراتو یک تکنیک ویبراتوی آوایی است که بین دو نیم گام لرزش رفت و برگشتی دارد. با اینکه لرزشها ویبراتوی حقیقی نیستند اما اثر آن را شبیه سازی می کنند. ویبراتوی طبیعی به اندازه یک نیم گام تداوم نمی یابد. ویبراتوی آوایی خالص از تغییرات جزئی در جریان هوای حنجره ای ناشی می شود؛ هرچند که تکنیک هایی مانند لرزاندن صدا می‌تواند یک اثر ویبراتوی مصنوعی را ایجاد کند.
3- ویبراتوی دیافراگمی (Diaphragmatic vibrato): ویبراتوی دیافراگمی یکی از تکنیکهای سازهای بادی برنجی و چوبی و آوازخوانی است که در هنگام تولید صدای یک نت ثابت از ضربان امواج دیافراگم یک فرد تولید می شود. این روش فقط وهمی از ویبراتوی طبیعی را تولید می کند و می تواند جریان هوای شما در طول زمان اجرا را تضعیف کند.
4- تریلو کاپرینو (Trillo caprino): در زبان ایتالیایی «کاپرینو» به معنای «بچه بز» است، چون این تکنیک لرزش سریع صدایی شبیه به صدای مع مع یک بز دارد. تریلو کاپرینو یک ویبراتوی حقیقی نیست و ممکن است تون صدای مزاحمی تولید کند.
5- لرزش صدای آوازی (Vocal wobble): این لرزش یک ویبراتوی آوازی است که در بسیاری از مواقع (و نسبتاً به آرامی) بین گام ها در نوسان است و لرزش صدای آوازی نامیده می شود.
6- ویبراتوی لرزش دست (Handshake vibrato): نوازندگان سازهای بادی برنجی و به ویژه ترومپ نوازها می توانند با لرزش دست راست خودشان در عین نگه داشتن ساز یک اثر ویبراتو ایجاد کنند. این کار، شکل تماس ساز با لب گذاری دهان را تغییر می دهد.
7- ویبراتوی آرواره ای (Jaw vibrato): هم خوانندگان و هم نوازندگان سازهای بادی برنجی از تکنیک ویبراتوی آرواره ای به صورت به حرکت در آوردن لب ها، آرواره ها یا زبان برای تغییر شکل گام استفاده می کنند.
ویبراتو با ترمولو (Tremolo) چه تفاوتی دارد؟
گاهی اوقات اصطلاحات «ویبراتو» و «ترمولو» به جای یکدیگر به کار می روند اما این دو واژه معرف دو پدیده صوتی مختلف هستند.
1- ویبراتو یک لرزش گام است: ویبراتوی یک نوازنده ساز یا خواننده نشانگر نوسانات جزئی در نت ها است. از لحاظ هندسی، ویبراتو بسامد یک شکل موج را تغییر می دهد.
2- ترمولو یک لرزش حجم است: صدای ترمولو نشانگر نوسانات جزئی در حجم صداست. خوانندگان می توانند از طریق تطبیق جریان هوا در سراسر دستگاه صوتی خود یک اثر ترمولو ایجاد کنند. نوازندگان ساز اغلب می توانند ترمولو را با استفاده از جلوه های الکترونیکی موجود در پدال ها و آمپلی فایرها ایجاد کنند. از لحاظ هندسی، ترمولو نشانگر تغییر در دامنه یک شکل موج است.
گاهی اوقات وَمی بار (whammy bar) -که به آن ویبراتو بار هم می گویند- را در برخی از گیتارهای الکتریک بازوی ترمولو می نامند؛ ولی این انتخاب واژه از نظر موسیقیایی اشتباه است. فشردن و بلند کردن ومی بار تغییری در گام ایجاد می کند که باعث تبدیل دستگاه به یک بازوی ویبراتو می شود.
حتما بخوانید: آموزش اصطلاحات موسیقی (رایج ترین ها)
۶ مثال از ویبرایتو در موسیقی
بسیاری از اجراهای سازی با ویبراتو همراهند. این روش و تکنیک وابسته به سازی است که شما استفاده می کنید. در ادامه ویبراتو در سازهای مختلف را مرور می کنیم.
1- ویبراتوی گیتار: برای اجرای ویبراتو روی گیتار باید پس از نواختن یک تار آن را به‌طور ماهرانه ای به سمت عقب و جلو خم کرد. نوازندگان گیتار الکتریک همچنین می توانند با استفاده از پدال های استامپ باکس یا افکت های آمپلی فایر ویبراتو را به شکل الکترونیکی تولید کنند.
2- ویبراتوی باس الکتریک: یک باس الکتریک می تواند ویبراتو را با استفاده از همان روش های مورد استفاده یک گیتار الکتریک تولید کند.
3- ویبراتوی کنترباس، ویولنسل، ویولا و ویولن: سازهای کلاسیک بخش زهی یک ارکستر، تکنیک ویبراتو را در ابعادی گسترده به کار می برند. ویبراتوی ثابت و زیر در حفظ استمرار نت ها و ایجاد صدایی رسا و باطراوت به نوازندگان سازهای زهی کمک می کند.
4- سازهای بادی برنجی: سازهای بادی برنجی در ارتباط با مجموعه صداهای دارای لحن شدید نت های مختلفی را تولید می کنند و نوازندگان با تغییر دادن نحوه قرار دادن لب هایشان بر روی سرساز، می توانند گام صدا را کنترل کنند. با این حال، تولید ویبراتو با استفاده از روش دیافراگمی، روش تکان دادن دست (همچنین معروف به «لرزاندن» دست) یا روش ویبراتوی آرواره ای نیز امکان پذیر است.
5- سازهای بادی چوبی: وازندگان سازهای بادی چوبی و به ویژه فلوت زن ها ممکن است از تکنیک ویبراتوی دیافراگمی برای تغییر شکل جریان هوا و در نتیجه، تغییر گام صدای سازهای خود استفاده کنند.
6- صدا: خوانندگان اپرا از اپرای سوپرانو گرفته تا اپرای باس موقع استفاده از قدرت صدا از ویبراتو استفاده می کنند. لرزش های جزئی یک صدای آوازی ویبراتو می توانند روی صدای یک ارکستر کامل ارائه شوند. در موسیقی های پاپ، جاز و کلیسایی ویبراتو حسی از قدرت و هیجان ایجاد می کند. بسیاری از ستارگان برتر موسیقی پاپ برای تقویت قدرت و دوام تکنیک ویبراتوی خود با مربیان آوازشان تمرین می کنند.
روش آماده سازی برای خواندن ویبراتو
خوانندگان ماهر می تواند از تکنیک ویبراتو در همه بخش های دانگ صدای خود از نت های بالای تنفسی گرفته تا صدای سر خود برای نمایش نت های پایین در صدای سینه شان استفاده کنند. با یک مربی صدای حرفه ای کار کنید تا تمرین ها و تکنیک های آوایی مناسب برای داشتن ویبراتویی روا در طول حرفه خوانندگی تان را بیاموزید. در حال انتظار برای اولین کلاس خوانندگی خودتان می توانید از این راهکارها برای آماده سازی تارهای صوتی خودتان برای تکنیک ویبراتو استفاده کنید.
1- حنجره تان را گرم کنید تا مجرای تنفسی تان آرامش پیدا کند. اگر حنجره و تارهای صوتی شما آرامش پیدا کنند احتمال بیشتری برای تولید ویبراتوی طبیعی دارند. از تمرین های تنفس مداوم و پایین آوردن ماهرانه صدا از صدای سر بالا تا صدای سینه پایین خود به عنوان بخشی از مرحله گرم کردن صدا استفاده کنید.
2- کنترل دیافراگم را افزایش دهید. دیافراگم شما طاقت تنفسی مورد نیازتان برای حفظ تداوم نت های خوانده شده را برای شما فراهم می کند. برای تقویت دیافراگم تان تمرین هایی را امتحان کنید که در آن‌ها دَم عمیقی بکشید و سپس نتی منتهی به «ee» (مانند «meee» یا «feee») را بخوانید. در حالی که دارید می خوانید، کف دستان کشیده تان را بر روی دیافراگم تان قرار دهید و با فشاری ملایم اما ثابت آن را به سمت داخل فشار دهید. دیافراگم های ضربان دار به خودی خود ویبراتوی طبیعی را تولید نمی کنند اما می توانند فشار هوای مورد نیاز برای صدای تان را فراهم کنند.
3- در حال تغییر دادن گام، صدا را پایین بیاورید. همان تکنیک پایین آوردن صدای مربوط به تمرینات گرم کردن را انجام دهید اما این بار سعی کنید همزمان با تغییر صدایتان از صدای بالا به صدای پایین، گام را به صورت ماهرانه نوسان دار کنید. تولید صدای «oo» در هنگام خواندن آهنگ می تواند مؤثر باشد.
در ادامه بخوانید: آموزش ویبره در ویولن به زبان ساده+ ویدیو
یادتان باشد که این تکنیک ها بلافاصله ویبراتو تولید نمی کنند و فقط لرزش های مجرای تنفسی است که می تواند ویبراتوی حقیقی را تولید کند. این تکنیک ها در تمرین دادن بدن تان به شما کمک می کنند و می توانند مکملی برای کلاس های خوانندگی حضوری باشند.
