موسیقی بلوز (به انگلیسی blues) توسط آفریقایی- آمریکایی ها در اواخر دهه 1800 در ایالات متحده پایه گذاری شد و در دهه 1900 توسعه پیدا کرد. بلوز را می توان یک سبک موسیقی، روشی برای ارائه ایده ها و معرفی فرهنگ های مختلف موسیقی ایالات متحده که بعد ها در سطح بین المللی توسعه یافتند و همینطور راهی برای بیان احساسات و عواطف توصیف کرد. موسیقی بلوز بیشتر در مورد عشق و غم و اندوه است و از توالی آکورد ساده I-IV-V 12 میزانی ساخته شده است. علاوه بر این متن ترانه ساده و بی تکلفی دارد که هر چه جلوتر می رود تغییر می کند. این مقاله بیشتر به مفهوم، ساختار و تاریخچه موسیقی بلوز می پردازد .
بلوز چیست؟
بلوز یعن احساس، شکلی از موسیقی و نوعی ژانر. بلوز موسیقی اصیل آمریکایی به حساب می آید و یکی از ژانر هایی است که در ایالات متحده ظهور کرده و در کنار بلو گرس، کانتری، گاسپل، زیدکو، کانتری سنتی و موسیقی بومی آمریکایی توسعه پیدا کرد. این ژانر ها ریشه های درخت موسیقی آمریکایی هستند که در نهایت میوه هایش سبک هایی مثل راک اند رول، R&B، سول و جاز شدند.
فرم بلوز چیست؟
فرم موسیقی ( ساختار یک قطعه موسیقی ) بلوز نسبتاً ساده است. رایج ترین شکل بلوز 12 میزانی است که فقط از سه آکورد I، IV و V استفاده می کند. این توالی آکورد هر دوازده میزان یک بار تکرار می شود. با این که در این سبک چند نوع توالی آکورد وجود دارد، اما به طور کلی معروف ترین آن، توالی آکورد بلوز 12 میزانی است که به هر میزان یک آکورد اختصاص داده می شود:
I I I I
IV IV I I
V IV I I
فرم متن ترانه در بلوز هم ساده است. معمولاً فرم آن به صورت AAB است. در هر وِرس، چهار میزان برای یک خط از متن ترانه خوانده می شود. خط “A” در طول چهار میزان اول خوانده می شود و در چهار میزان دوم تکرار می شود . خط “B” تقریباً همیشه با خط A قافیه است و در چهار میزان آخر خوانده می شود. در ادامه نمونه ای از ورس بلوز آهنگ”The Thrill is Gone” بی بی کینگ را می بینید که به فرم AAB نوشته شده است:
The thrill is gone, the thrill is gone away(خط A، میزانهای 1 تا 4)
The thrill is gone baby, the htrill is gone away (خط A، میزانهای 5 تا 8)
You know you done me wrong baby, and you’ll be sorry someday (خط B، میزان های 9 تا 12)
توجه به این نکته ضروری است با این که توالی آکورد 12 میزانی و فرم AAB بیشترین کاربرد را دارد، اما در بلوز اشکال دیگری از آکورد ها هم وجود دارد.
خصوصیات موسیقی بلوز چیست؟
از آن جا که موسیقی بلوز در طول قرن بیستم تکامل یافته است، ویژگی های آن متفاوت است و به نوع خاص، فاز یا زیر ژانر بلوز مورد نظر بستگی دارد. با این حال، همه بلوز ها چند ویژگی مشترک دارند.
گیتار و وکال ساز هایی هستند که بیشتر در موسیقی بلوز شنیده می شوند. ساز های دیگری که معمولاً شنیده می شوند پیانو، سازدهنی، درامز و باس هستند. در گذشته نه تنها متن ترانه بلوز بداهه خوانده می شد، بلکه ساز ها هم به صورت بداهه نواخته می شدند. به دلیل نداشتن امکانات و فقر مالی، هنرمندان بلوز اغلب مجبور بودند سازهای شان را خودشان بسازند. این امر باعث خلق ساز تک سیمی دیدلی بو (Diddly bow) که با کمک یک بطری صدا تولید می کند، تخته رختشویی کوبه ای که با انگشتانه یا لوله فلزی نواخته می شود، یک ساز بادی ابتدایی (یا همان jug)، قاشقک و تشت رختشویی باس شد.
بسیاری از ویژگی هایی که در بلوز هست را می توان به تأثیر موسیقی و فرهنگ آفریقایی نسبت داد. بداهه نوازی، سنكوپوپ ( تأكید بر ریتم های آف بیت )، مشاركت اجتماعی (موسیقی در حین كار/ تفریح )، زنگ صدا های منحصر به فرد (كه می تواند گوش خراش، دنگ دنگی یا تو دماغی و کمی نسبت به موسیقی اروپایی غیرحرفه ای تر باشد)، Call and response (یعنی یكی یا تعدادی از نوازندگان یک قطعه موسیقی را می نوازند یا می خوانند و نوازنده یا گروه دیگری از نوازندگان با یک قطعه موسیقی به آن پاسخ می دهند )، و نت های بلوز (که یعنی به طور واضح نواک ها را در فواصل غیر غربی بِند یا تغییر دادن )؛ همه ویژگی هایی هستند که می توان از نشانه های تاثیر موسیقی آفریقایی روی بلوز دانست.
موسیقی بلوز در مورد چیست؟
همانطور که قبلا هم گفته شد ، بلوز یک ژانر و یک فرم است و علاوه بر این یک احساس هم هست. شما با شنیدن موسیقی بلوز احساساساتی مثل غم، افسرگی، ستم دیدگی، دل شکستگی، دلتنگی، تقصیر، ناامیدی و احساساتی از این دست را تجربه خواهید کرد. اگر چه آهنگ شاد هم در بلوز وجود دارد، اما این سبک حول واقعیت های تلخ و سخت زندگی متمرکز شده است. عشق نیز موضوعی اساسی این ژانر است که غالباً ترانه هایش در مورد شکست عشقی، بد رفتاری و نرسیدن به معشوق سروده می شوند.
موضوعی که بلوز در مورد آن ساخته می شود معنادار، صادقانه و رک و بی پرده است. از آن جا که بلوز درد را بیان می کند، آهنگساز و خواننده باید این درد را داشته باشد تا بتواند آن را درک و منتقل کند. زبان به کار رفته برای ارتباط برقرار کردن با مخاطب ساده و صمیمانه است. متن ترانه برای همه قابل فهم است و معمولاً از شاخ و برگ دادن به موضوع، پیچیدگی، توصیفهای نامتعارف و پر آب و تاب خبری نیست.
وقتی هنرمندان با یک رنگی موضوعی را در قالب بلوز مطرح می کنند، هم هنرمندان و هم مخاطبان این معنای عمیق را احساس می کنند. همه هنرمندان موسیقی بلوز تربیت بد و خشنی نداشته اند، لزوما با فقر دست و پنجه نرم نکرده اند، مجبور به انجام کار های طاقت فرسا نشده اند یا قلب آنها به شکلی که در موسیقی توصیف می کنند نشکسته است. اما یک نوازنده خوب با صمیمیت و طوری که انگار آن درد را تجربه کرده، حس را منتقل می کند. موسیقی بلوز واقعی آموخته نمی شود، بلکه حس می شود.
تاریخچه بلوز
موسیقی بلوز از اواخر قرن نوزدهم در جنوب ایالات متحده به ویژه در امتداد دلتای می سی سی پی ظهور کرد. این موسیقی توسط آمریکایی های آفریقایی تبار ساخته شده است که موسیقی اروپا را با موسیقی آفریقایی ترکیب کردند. ترکیبی از آن فرهنگ ها و زیر شاخه های فرهنگی باعث ایجاد بلوز شد. سبک های قدیمی آواز مثل آواز کار (work songs)، فریادهای سر مزرعه (field hollars)، مذهبی، فولکلور بالاد و نقالی و دوره گردی راه را برای موسیقی بلوز باز کرد.
موسیقی بلوز ابتدایی (اواخر دهه 1800 – اوایل / اواسط دهه 1900)
دلتا بلوز اصطلاحی برای بلوز قدیمی است که به موقعیت جغرافیایی خاص دلتای می سی سی پی اشاره دارد. معمولا دلتا بلوز فقط با یک بخش آوازی و یک گیتار (گاهی اوقات پیانو) اجرا می شد. در سبک دلتا اغلب نوازنده با خواندن و هم زمان نواختن، خودش به تنهایی اجرا می کند. همچنین در محیط های غیررسمی روستایی مثل ایوان خانه ها یا بار ها اجرا می شد و از طریق رسانه ها پخش نمی شد. متن ترانه متمرکز بر موضوعاتی بود که در آن سرزمین دیده می شد، مثل مزارع، قطار و کار های یدی و .. . از بین چند آهنگ ضبط شده ای که از این زمان باقی مانده، ضبط تعدادی از آن ها توسط محققانی مثل آلن لوماکس به جای شرکت های ضبط کننده تجاری انجام شده است.
رابرت جانسون (1938-1938) یکی از مشهورترین هنرمندان آمریکایی در تمام دوران ها است. او یک خواننده و نوازنده گیتار دلتا بلوز پر رمز و راز و عجیب بود که گفته می شود برای بهتر نواختن گیتار، روحش را در تقاطعی به شیطان فروخته است . درباره جانسون که در سال 1938 و در 27 سالگی درگذشت، اطلاعات کمی در دست است. ببه همین خاطر موسیقی و شخصیت او باعث ایجاد یک عرفان افسانه ای در موسیقی عامه آمریکا شده است .
او به خاطر آهنگ هایی مثل ” Crossroads Blues ” و ” Love in Vain ” مشهور است که توسط هنرمندان بسیاری اجرا شده است و علی رغم این واقعیت که او تقریبا در گمنامی درگذشت، بیش از نیم میلیون نسخه از آهنگ های کاملش فروخته شد. جانسون همچنین پیش بینی می کرد که بلوز از روستا به شهر منتقل شود زیرا آهنگی به نام ” Sweet Home Chicago ” در این باره خوانده بود.
در همان زمان، موسیقی بلوز در شمال ایالات متحده وجود داشت که البته با نوع جنوبی متفاوت بود. ترکیب گروه نوازندگان این سبک شبیه گروه جاز قدیم بود، مکان اجرا در شهر ها بود و برخی از هنرمندان موفقیت تجاری کسب کرده بودند. موسیقی بلوز شمالی حاوی خصوصیاتی است که از موسیقی آفریقایی برگرفته شده است اما در کل در مقایسه با دلتا بلوز اصلاح شده تر و اروپایی به نظر می رسد. آهنگ مامی اسمیت به نام ” Crazy blues ” (1920) ، به عنوان ” اولین آهنگ آوازی برجسته بلوز ” شناخته شد و فقط در طی چند هفته در هارلم بیش از 75000 نسخه فروخت. دبلیو سی هندی، موسیقی بلوز سازی را نوشت و اولین کسی بود که آهنگ بلوز” Memphis Blues” را در سال 1912 منتشر کرد. در سال 1914 او “St. Louis Blues ” به یکی از مشهورترین آهنگهای بلوز که برگرفته از بلوز قدیمی و ابتدایی است، تبدیل شد. از بین سبک موسیقی های بلوز ابتدایی، دلتا بلوز یکی از تاثیرگذارترین ها خواهد بود.
موسیقی بلوز شهری (حدود 1940 – حدود 1960)
اولین پیشرفت قابل توجه بلوز در اواسط قرن بیستم اتفاق افتاد. بلوز شهری اصطلاحی است که برای توصیف بلوز در آن زمان استفاده می شد که ناشی از چندین تغییر است. اولاً سیاه پوستان از جنوب ایالات متحده مهاجرت كردند تا در جریان آنچه ” مهاجرت بزرگ ” نامیده شد، به دنبال فرصت های جدید باشند. انتخاب واژه ” شهری ” به تغییر جغرافیایی هم اشاره دارد. موسیقی بلوز از مناطق روستایی به مناطق شهری منتقل شد. مثل “دلتا بلوز” به مکان خاصی که بلوز ابتدایی در آن جا رخ داده ،اشاره دارد، بلوز شیکاگو هم اصطلاحی است که نشان دهنده مرکز اصلی بلوز های شهری یعنی شیکاگو است. دوم این که، در اواسط قرن بیستم فناوری، فضای موسیقی را تغییر داد. ساز های الکتریکی، تقویت کننده های وکال، تکنیک های اصلاح شده ضبط، گرامافون ها و رادیو انقلابی در روش تولید موسیقی، از جمله بلوز و تجربه شنیدن آن ایجاد کرد.
بلوز های شهری نوع جدیدی از گروه بلوز ها را معرفی کردند. به جای این که هنگام اجرای گروه بلوز صدای یک ساز مثل گیتار به گوش برسد، پیانو، سازدهنی و به ویژه درامز و باس به طور مکرر شنیده می شد. گیتار هایی که نواخته می شدند ، حالا به جای آکوستیک، برقی بودند. بلوز های شهری موضوعات متفاوت تر داشتند و مضامین ترانه هایشان بیشتر شهری بود. اجرا ها کمتر غیررسمی بود یعنی بیشتر به صورت کنسرت بود تا دورهمی. تعداد آهنگ های باکیفیت افزایش یافت و هنرمندان بلوز از طریق رسانه های مختلف دیده می شدند. این دوره از بلوز باعث خلق ژانرهای موسیقی دیگری مثل راک، فانک، سول و R&B شد.
بعد از تکامل بلوز، مودی واترز ( 1913- 1983) در می سی سی پی متولد و بعد ها به یک نوازنده برجسته موسیقی بلوز در شیکاگو تبدیل شد. واترز با نواختن گیتار ساده و صدای فراموش نشدنی اش به سمبل بلوز شهری تبدیل و الهام بخش هنرمندان بی شمار دیگری شد. دو تا از محبوب ترین آهنگهای او Got my mojo workin (1957) و Hoochie coochie man (1954) است. بی بی کینگ که قبلا هم معرفی شد، یکی دیگر از هنرمندان موسیقی بلوز بود که پیرو”مهارجرت بزرگ” از جنوب به شمال ایالات متحده رفت و به دلیل نواختن گیتار سولو منحصر به فرد و روح نوازش به یک گیتاریست افسانه ای بدل شد. او در آهنگ Lucille که عنوانش را از روی نام گیتارش انتخاب کرده بود، تکنوازی شگفت انگیزی را به نمایش می گذارد و داستانی در مورد اینکه چطور گیتار به معنای واقعی زندگی اش را نجات داده ، روایت می کند.
احیای موسیقی بلوز (دهه 1960)
تقریباً به مدت نیم قرن، موسیقی بلوز منحصراً در فرهنگ سیاهان آمریکایی رخنه کرده بود. اما در دهه 1960، سیاه پوستان در آمریکا توجه خود را به ژانر های دیگری مثل R&B و موسیقی سول معطوف کردند. بلوز دیگر محبوب ترین ژانر سیاه پوستان آمریکایی نبود. با این حال، از دهه 1960 بسیاری از نوازندگان سفیدپوست در ایالات متحده و خارج از کشور بلوز را کشف و شروع به نواختن آن کردند. اگر چه سیاه پوستان هنوز هم بلوز می نواختند اما محبوبیت آن در میان مخاطبان و موسیقی دانان سفیدپوست این ژانر باعث شد دوباره برجسته شود، البته با محتوای فرهنگی متفاوت.
در دهه 1960 موسیقی بلوز سریع تر و رساتر به گوش همه رسید ، مکان های مخصوص اجرا و مخاطبان آن بیشتر شدند و در خارج از ایالات متحده و در اروپا هم نفوذ کرد. موسیقی راک مستقیماً از موسیقی بلوز ساخته شده است، هنرمندانی مثل الویس و چاک بری مستقیماً از فرم و محتوای بلوز الهام گرفته اند. اریک کلپتون در سال 1966 آهنگ ” Crossroads ” رابرت جانسون را دوباره با گیتار اجرا کرد و بعداً آلبومی را با بی بی کینگ در سال 2000 منتشر کرد . گروه رولینگ استونز نام شان را از یکی از آهنگ های مودی واترز گرفته اند، آهنگ ” Love in Vain ” ساخته جانسون را هم در سال 1969 اجرا کرده اند و بارها با مرد معروف بلوز یعنی هاولین ولف همکاری کرده اند. لد زپلین، بیتلز، برادران آلمن، جیمی هندریکس، جانیس جاپلین و بسیاری از هم دوره های آنها قدرت بلوز را شناختند و از آن استفاده کردند. با گذشت زمان تعداد بیشماری از نوازندگان به همین کار ادامه دادند. نمونه های بسیار زیادی وجود دارد که نشان می دهد نوازندگان از دهه 1960 به بعد از موسیقی بلوز الهام گرفته یا با دست اندر کاران ( نوازندگان ) آن همکاری کرده اند و یا از این سبک یاد گرفته اند.
آیا هنوز موسیقی بلوز وجود دارد؟
بله، موسیقی بلوز هنوز هم پابرجاست. اصطلاحی که برای توصیف موسیقی بلوز مدرن به کار رفته می شود آمریکانا است. اگرچه این اصطلاح می تواند برای معرفی یک نسخه معاصر از هر نوع موسیقی ریشه ای در ایالات متحده ( مثل کانتری ، بلوگراس و غیره ) استفاده شود، اما در مورد بلوز نیز کاربرد دارد. آمریکانا مرحله دیگری از تکامل موسیقی اصیل ایالات متحده از جمله بلوز را برجسته می کند. دو هنرمند به تصویر کشیده شده در بالا از جدیدترین نسل هنرمندان بلوز هستند. کریستون ” کینگ فیش” اینگرام در بالا و گری کلارک جونیور در پایین. هر دو هنرمند سنت های موسیقی گذشته را ادامه می دهند و در عین حال آن ها را مطابق با موسیقی و سلیقه مدرن پیش می برند. با کمی دقت هنگام گوش دادن به آهنگهای مختلف، به راحتی می توان تأثیر بلوز را در موسیقی سراسر جهان مشاهده کرد.
نمونه های عالی از موسیقی بلوز
حتما بخوانید: انواع سبک های موسیقی به طور خلاصه و مختصر
کلام آخر
علی رغم این واقعیت که بلوز آغاز بی تکلف و نسبتاً ساده ای داشته، اما همچنان مورد علاقه هنرمندان و مخاطبان است، در سراسر جهان گسترش یافته و با تغییرات ناشی از زمان و مکان سازگار شده است . موفقیت بلوز ناشی از سازگاری، یک رنگی و جهانی بودن آن است. بلوز چه به عنوان یک احساس، ژانر، فرهنگ، فرم و چه همه این ها در کنار هم در نظر گرفته شود، همچنان یکی از مهم ترین دستاورد های آمریکا برای جهان بوده است.
