درست زمانی که هیچ کس موسیقی سنتی ایرانی را جدی نمی‌گرفت، علی اکبرخان خان فراهانی در زمان قاجار گوشه های مختلف را در قالب هفت دستگاه و پنج آواز جمع‌آوری کرد و به نظم در آورد و به این ترتیب موسیقی سنتی ایران شکل گرفت. موسیقی سنتی ایرانی که از آن به عنوان «موسیقی دستگاهی» نیز یاد میشود، شامل دستگاه‌ها، آوازها، گوشه ها و … است. این موسیقی سالیان سال است که در میان مردم ایران رواج دارد و حتی روی موسیقی اصیل کشورهایی چون افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان نیز تاثیر گذاشته است. در این مقاله سعی داریم تا 7 دستگاه اصلی موسیقی ایران را معرفی کنیم.
دستگاه موسیقی چیست؟
در نگاه علمی، دستگاههای موسیقی به مجموعه‌ای از چند نغمه (گوشه) اطلاق میشود که با هم در گام، کوک و فواصل نت هم‌آهنگی دارند. موسیقی سنتی دارای هفت «دستگاه» است. در واقع «دستگاه‌ها» مجموعه‌ای از گوشه‌ها هستند که بر اساس منطقی درونی کنار هم قرار می‌گیرند و هر یک حال و هوای خاصی را القا می‌کنند. مثلاً آن را پرهیجان می‌کنند یا غمگین یا حماسی و…
اما «دستگاه‌ها» به شیوه‌ای که ما امروزه آنها را می‌شناسیم از دوران قاجار در موسیقی ایران معمول شده‌اند و به واسطه‌ی داشتن گوشه‌ها، موسیقی ما را از تمام موسیقی های دنیا متمایز می‌کنند. این گوشه‌ها در فرم‌های مختلفی چون پیش‌درآمد، درآمد، چهارمضراب، آواز، تصنیف و رِنگ تقسیم‌بندی می‌شوند.
دستگاه از دو واژی (دست)و (گاه)به معنای مکان، زمان و نغمه تشکیل شده و مانند لغت پهلوی ((دستان)) در موسیقی دوران ساسانی، به نوعی موسیقی که با دست اجرا می شود، اشاره می کند.
1- دستگاه شور
دستگاه «شور» را مهم‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی و مادر تمامی دستگاه‌ها می‌دانند؛ چرا که پنج آواز مهم از آن منشعب شده است. شور در زبان عِبری به معنای آواز و سرود است و از دوره ساسانیان وارد زبان فارسی شده است؛ نکته‌ای که «عباس اقبال‌آشتیانی» نیز روی آن صحه می‌گذارد. به عقیده داریوش طلایی، تمام ساختارهای مُدال در ردیف موسیقی ایرانی بر اساس چهار دانگ بنا میشود که به آنها «دانگ‌های بنیادین» میگویند و یکی از این چهار دانگ بنیادین، دانگ اول دستگاه شور است.
اسامی برخی از گوشه‌های دستگاه شور عبارت‌اند از کرشمه، نغمه، حزین، زیرکش سلمک، سلمک، گوشه ابوعطای بزرگ، مجلس‌افروز، دوبیتی، رضوی، شهناز، مثنوی، بیات‌کرد، ضرب‌اصول و شهرآشوب.
دستگاه شور، اصولا شامل سه جایگاه اجرایی می باشد:
الف: بالا دسته (محدوده ی دانگ اول)
ب: وسط دسته (محدوده ی دانگ دوم)
ج: پایین دسته (منطقه ی دانگ سوم در ناحیه ی اکتاو)
بررسی دستگاه شور نشان‌گر آن است که در خلال دستگاه، مدولاسیون یا پرده‌گردانی به دیگر دستگاه‌ها صورت نمی‌پذیرد. در مقابل، هنگام نواختن دیگر دستگاه‌ها و آوازها نظیر ماهور، همایون و اصفهان گرایش عملی و نظری قابل توجهی برای ورود به شور دیده میشود.
شور در کوک‌های متنوعی اجرا می شود که رایج‌ترین آنها، شور سل و لا(راست کوک) و شور دو و ر(چپ کوک) می‌باشندکه البته شور در مبنای سی و می نیز قابل اجرا می‌باشد.
آوازهای دستگاه شور
| آواز ابوعطا | به دستان العرب نیز معروف است که البته وجود گوشه‌هایی نظیر حجاز و یقولون و تحریر بغدادی این وجه تسمیه را قوت می‌بخشد. اگر شور را در مبدا سل در نظر بگیریم، ابوعطا بر روی درجه‌ی دوم یعنی لاکرن شکل می‌گیرد. درجه‌ی دوم به نوعی نت شروع و نت ایست است و نت چهارم یا نت do نت شاهد است که البته امروزه در درآمد ابوعطا نت آغاز هم هست. نقطه‌ی اوج ابوعطا گوشه‌ی حجاز است که بر روی درجه‌ی پنجم تاکید دارد. |
| آواز بیات ترک | این آواز بر روی درجه‌ی سوم یا نت سی بمل ایست و تاکید دارد. فرودها اغلب بر روی نت سل یا سی بمل صورت می‌گیرند.. برخلاف نام ظاهری این آواز، واژه‌ی ترک به قوم قشقایی اشاره دارد برای همین گاهی به آن بیات زند هم گفته میشود. این آواز سه درآمد داشته و با دستگاه ماهور نیز گوشه‌های مشترکی نظیر زنگوله، فیلی، شکسته و خسروانی دارد. |
| آواز افشاری | بر اساس درجه ی چهارم یا نت do شکل می‌گیرد. ایست موقت بر روی درجه‌ی دوم و ایست کامل بر روی نت زیر پایه‌ی شور صورت می‌گیرد. به بیان دیگر آواز افشاری در زمره‌ی نغمه‌های دوقراره می‌باشد. درجه‌ی پنجم در این آواز متغیر است. درآمد، بسته‌نگار و عراق از گوشه‌های آن محسوب شده و اوج آن نیز همان گوشه‌ی عراق است. |
| آواز دشتی | این آواز از درجه‌ی سوم آغاز شده و با تاکید بر درجه ی پنجم شکل می‌گیرد. البته درجه‌ی پنجم متغیر بوده و اساس حالت کلی این آواز نیز به همین تغییر ربع پرده بستگی دارد. فرودهای دشتی بر روی نت سل یا همان پایه‌ی شور صورت می‌گیرد. |
| آواز بیات کرد | بعضی این آواز را ادامه‌ی شور می‌دانند اما امروزه تقریبا به بیان هنری مستقلی رسیده است. بر روی درجه‌ی پنجم شکل می‌گیرد. قطار و قرایی ازگوشه‌های آن به حساب می‌آیند ضمن آنکه این آواز علی‌رغم کوچکی دارای چند درآمد است که البته بیشتر واریاسیون‌هایی از فضای کلی آواز بیات کرد هستند. |
قطعه های معروف دستگاه شور
1- تصنیف مرا عاشق با صدای شهرام ناظری
2- زیباترین با صدای علیرضا افتخاری
3- تصنیف یاد ایام با صدای محمدرضا شجریان
2- دستگاه نوا
دستگاه نوا نه زیاد شاد است و نه زیاد حزن‌انگیز و البته در موسیقی سنتی کمتر اجرا شده است. برخی از اساتید مثل علینقی وزیری و روح‌الله خالقی، نوا را مشتق از شور دانسته‌اند؛ اما این دستگاه دارای تفاوت در نُت شاهد و ایست و همچنین شخصیت مستقل آوازی با شور و مشتقات آن است.
مقام نوا یا نوی در موسیقی قدیم ایران مقام دوم از دوازده مقام اصلی موسیقی بوده است. در مقایسه با موسیقی کلاسیک غربی، مقام نوا از منظر فواصل با گام مینور یا گام کوچک نزدیکی بسیاری دارد. مقام نوا در قدیم دارای دو شعبه با نامهای «نوروز خارا» و «ماهور» بوده است. اما قدمت کاربری نام نوا به پیش از تکوین مقام‌های موسیقی بازمیگردد.
دستگاه نوا از منظر فواصل و مایه ی گوش ها با دستگاه شور پیوندی آشکار دارد. گفته میشود که نت درجه چهارم در درآمد شور همان نت شاهد در درآمد نوا است. رابطه میان این دو دستگاه تا آنجاست که علینقی وزیری و پیرو او روح الله خالقی نوا را یکی از متعلقات شور دانسته اند. به نظر میرسد دیدگاه آنان نشات گرفته از این واقعیت است که با آغاز اجرا از درجه چهارم شور میتوان به نوا رسید. از آنجا که به همین طریق میتوان از همایون نیز به بیات اصفهان ورود کرد، و آواز بیات اصفهان نه دستگاهی مستقل که از متعلقات دستگاه همایون در نظر گرفته شده است، این دو موسیقی شناس بزرگ دستگاه نوا را دارای کیفیات یک دستگاه مستقل ندانسته اند.
گوشه های نوا
اصلی ترین گوشه های نوا بدون ترتیب اجرا از این قرارند: نَهُفت، گردانیه (گردونیه)، گَوشت، تخت طاقدیس، بیات راجه، نیشابورک، عراق، خجسته، حسینی (حسین، ملک حسین)، عشاق، رَهاوی، بوسلیک، ناقوس (آواز ناقوس) شاه ختایی، و نیریز. دیگر گوشه هایی که در ردیف موسیقی ایرانی ذیل دستگاه نوا آمده اند عبارتند از: درآمدها، مُحَیِّر، کرشمه، حزین، عشیران، زنگوله، مَجُسلی، آواز مسیحی، رنگ نوا و رِنگ نستاری. برخی گوشه های نوا امر پرده گردانی به دستگاه های دیگر را ممکن میسازند.
قطعه های معروف دستگاه نوا
1- آواز نوا با صدای جلال الدین تاج اصفهانی و تار جلیل شهناز
2- آلبوم موسیقی نی نوا ساخته حسین علیزاده
3- آلبوم چهره به چهره ساختهٔ محمدرضا لطفی با آواز محمدرضا شجریان
3- دستگاه ماهور
دستگاه ماهور یکی از گسترده‌ترین دستگاههای موسیقی ایرانی است و در ردیف‌های گوناگون در حدود 50 گوشه را در بر می‌گیرد و به علت حالت و ملودی روانی که دارد، اغلب به صورت موسیقی شاد در جشن‌ها و اعیاد نواخته میشود. این دستگاه، دارای گوشه‌های متنوعی است که با مقام‌های کاملاً متفاوت در سه بخش بم، میانی و زیر اجرا میشود.
گوشه‌های ماهور در ردیف میرزاعبدالله به روایت نورعلی برومند بدین شرح است:
درآمد – کرشمه – آواز – مقدمه داد – داد – خسروانی – دلکش – خاوران – طرب انگیز – نیشابورک – نصیرخانی – چهارپاره – فیلی – ماهور صغیر – آذربایجانی – حصار – زیرافکند – نیریز – شکسته – عراق – نهیب – محیر – آشورآوند- اصفهانک – حزین – کرشمه- زنگوله- راک هندی – راک کشمیر- راک عبدالله – کرشمه و صفیر راک- رنگ حربی – رنگ یک چوبه – رنگ شلخو – ساقی نامه.
لازم به ذکر است که بعضا برخی گوشه‌های مفصل یا به تعبیری شاه‌گوشه‌ها، در تقسیمات داخلی خود، از اسامی دیگری نیز برخوردار هستند. به عنوان مثال، گوشه‌ی حصار یا ابول، دارای بخش‌هایی مثل نغمه، زنگوله و تحریر بلبلی و گوشه‌ی دلکش دارای مقدمه، چهارمضراب، متن و فرود می‌باشند.
رایج‌ترین کوک‌های ماهور،کوک دو، فا و سی بمل می‌باشد که ماهور فا از قدمت بیشتری برخوردار بوده و ماهور دو جدیدتر می‌باشد. ماهور دو را اصطلاحا چپ کوک و ماهور فا را اصطلاحا راست کوک می نامند.
فواصل دستگاه ماهور
ط + ب ط ط + ب ط ط
دستگاه ماهور در دانگ اول دارای دو پرده و یک نیم‌پرده است. در دانگ دوم نیز دو پرده و یک نیم‌پرده وجود دارد که یک پرده‌ی کامل(دوی اکتاو) آنرا تکمیل می‌کند.
دستگاه ماهور با گوشه‌ی گشایش آغاز می‌شده که همان کارکرد درآمد را داشته و در خاتمه بر روی درجه ی اول فرود داشته است. درجه‌ی دوم برخلاف موسیقی غرب، در موسیقی ایران دارای اهمیت بوده اما به هر حال میرزاعبدالله با ابداع درآمد فعلی، به نت سی بکار اهمیت داده و باعث شده تا در ظاهر میان دو دستگاه راست پنجگاه و ماهور تفاوتی احساس نشود.
قطعه های معروف دستگاه ماهور
1- آهنگ وفا با صدای محمدرضا شجریان
2- آلبوم بت چین، صدای محمدرضا شجریان
3- آهنگ مرغ سحر با صدای محمدرضا شجریان
4- دستگاه چهارگاه
این دستگاه، بهترین گزینه برای ساخت قطعات و تصانیف ملی-میهنی و حماسی است؛ به‌طوری که به زیبایی می‌تواند حالت شوق و افتخار وصف‌ناپذیری را در شنونده به وجود آورد.» اینها را در توضیح «چهارگاه» آورده‌اند.
گفتیم «شور» مهم‌ترین دستگاه موسیقی ایرانی است و به آن «مادر همه دستگاه‌ها» میگویند؛ اما برخی از اهالی موسیقی (مثل هرمز فرهت و دکتر داریوش صفوت)، دستگاه شور را به خاطر قدمت کمترش، به عنوان دستگاه اصلی نمی‌شناسند و «چهارگاه» را لایق این عنوان می‌دانند. مهم‌ترین و زیباترین مقامات ایرانی در این دستگاه اجرا شده است. چهارگاه گامی کاملاً ایرانی و خالص است.
گام آن مانند شور و همایون، پایین رونده و مثل گام ماهور و اصفهان بالارونده می‌باشد، چرا که در دو حالت محسوس است. یعنی میتوان گفت که این گام، مخلوطی از گام سه‌گاه و همایون است و اگر نت دوم و ششم گام ماهور را ربع پرده کم کنیم، تبدیل به چهارگاه میشود.
در گام چهارگاه همیشه دو علامت نیم پرده برشو و دو علامت ربعی فرو شو با هم وارد شده‌اند و فواصل درجات این گام نسبت به تونیک عبارت‌اند از: دو نیم بزرگ، سوم بزرگ، چهارم درست، پنجم درست، ششم نیم بزرگ، هفتم بزرگ و هنگام، که دانگ‌های آن هم با یکدیگر برابرند. نت شاهد (تونیک) این دستگاه نیز در راست کوک «دو» است. حالت آغازین درآمدهای چهارگاه، با نت «لا» بسیار واضح و مشخص است و به این وسیله به راحتی میتوان آن را از سایر گام‌ها تشخیص داد.
دستگاه چهارگاه ضمن دارا بودن شخصیت مستقل از بعضی جهات به دستگاه سه‌گاه شبیه‌است. نت‌های «ر کرن» و «لا کرن» مشخصه اصلی این دستگاه است. بدیهی است با جابجایی فواصل میتوان این نت‌ها را تغییر داد.
گوشه های چهار گاه
در آمد،پیش زنگوله، زنگوله،کرشمه، زنگ شتر، لزگی، چهارپاره، شب فرح، رهامی، شاه ختایی، حدی، زابل، مویه، بسته نگار، رجز، حصار، ناقوس،نحوی، مخالف، زنگوله در مخالف، نغمه، پهلوی، مغلوب، منصوری، معربد،تصنیف
قطعه های معروف دستگاه چهارگاه
1- آلبوم دستان اثر پرویز مشکاتیان و با صدای محمدرضا شجریان
2- قطعهٔ سلام صبحگاهی اثر حسن کسائی
3- آلبوم نخستین دیدار بامدادی اثر کیهان کلهر
5- دستگاه همایون
این دستگاه به تناسب نام خود، حالتی شاهانه، اشرافی و باوقار دارد؛ ولی با این حال، زمینه اجرای بسیاری از لالایی‌ها و زمزمه‌های متداول در نقاط مختلف ایران است. همچنین از نغمه‌های این دستگاه در موسیقی زورخانه نیز استفاده میشود. گوشه‌های ردیفی این دستگاه عبارت‌اند از: چهارمضراب، درآمد اول، درآمد دوم، زنگ شتر، چکاوک، طرز، بیداد، نی‌داوود، سوز و گداز، لیلی و مجنون، راوندی، نوروز عرب، نوروز صبا، نوروز خارا، نفیر، شوشتری، جامه‌دران، راز و نیاز، میگلی، رنگ فرح و…
از لحاظ مرکب خوانی این دستگاه به دستگاه سه گاه و دستگاه شور ارتباط دارد و وسعت این دستگاه را بیشتر می‌کند. به دلیل شباهت شور و همایون، با بم کردن نت سوم گام همایون به میزان نیم‌پرده میتوان وارد شور شد. همایون را میتوان به دستگاه چهارگاه نیز ارتباط داد و این کار با افزودن نیم‌پرده به نت ششم گام همایون و کم کردن ربع پرده از نت پنجم که گوشهٔ آواز منصوری را تداعی می‌کند انجام‌پذیر است.
ویژگی‌های گام همایون
- مثل گام شور پایین رونده است، زیرا در حالت صعود محسوس ندارد.
- فواصل گام همایون به ترتیب عبارت است از:
- دوم نیم بزرگ، دوم بیش بزرگ، نیم پرده، پرده، نیم پرده، پرده، پرده
- دانگ‌های گام همایون مساوی نیستند، زیرا دانگ اول دارای یک دوم نیم بزرگ و یک دوم بیش بزرگ و یک دوم کوچک است و دانگ دوم از یک دوم کوچک و دو دوم بزرگ تشکیل میشود.
آواز بیات اصفهان
آواز اصفهان یا بیات اصفهان، یکی از مشتقات دستگاه همایون است. نت پایهٔ گوشهٔ بیات اصفهان درجهٔ چهارم همایون است و همین نت، نقش نت ایست را هم دارد. درجهٔ چهارم در واقع مرزِ دو دانگ پیوستهٔ همایون است، و از همین رو همواره مرکزیت خود را در دستگاه همایون حفظ می‌کند. درجهٔ یکم همایون نیز در آواز بیات اصفهان در نقش نت نمایان ظاهراً میشود و در واقع بم‌ترین تکیه‌گاه ملودی آواز بیات اصفهان است. آواز بیات اصفهان خود گوشه‌هایی را شامل میشود از جمله جامه‌دران، بیات راجع (یا بیات راجه)، حزین، عشاق (اوج)، رُهاب، شاه‌ختایی، سوز و گداز، راز و نیاز، مثنوی، و رنگ فرح‌انگیز.
قطعه های معروف دستگاه همایون
1- آلبوم بیداد با آهنگسازی پرویز مشکاتیان و آواز محمدرضا شجریان
2- آلبوم بی‌قرار با آهنگسازی محمدجلیل عندلیبی و آواز شهرام ناظری
3- تصنیف «سرگشته» با آهنگسازی همایون خرم و اجرای حسین قوامی
6- دستگاه سه گاه
این دستگاه بیشتر برای بیان احساس غم و اندوه که به امیدواری می‌گراید، مناسب است. آواز سه‌گاه بسیار غم‌انگیز و حزن‌آور است. محوری ترین و بااهمیت ترین گوشه ها در دستگاه سه گاه از این قرارند: 1. درآمد 2. زنگ شتر 3. زابل 4. مویه 5. حصار 6. مخالف 7. مغلوب. امر جالب توجه در گوشه های دستگاه سه گاه این است که هر یک از آنها در دستگاه چهارگاه بدیلی همنام دارد. اگرچه مد در این دو دستگاه تفاوتی فاحش دارد، مشابهت گوشه های همسان تنها به لحاظ جای درجه های آنها است. برای مثال در هر دو دستگاه دیده می شود که گوشه «زابل» بر درجه سوم دستگاه استوار است. دستگاه سه گاه را برادر دستگاه چهارگاه نیز نامیده اند. علت این لقب را همان دانسته اند که این دو دستگاه گوشه هایی را با نام مشابه با یکدیگر به اشتراک دارند. اما با وجود مشابهت گوشه های دستگاه سه گاه و چهارگاه، دانگ این دو دستگاه و فواصل نت های آنها کاملا با یکدیگر متفاوت هستند.
هر گاه در آواز سه گاه ملودی تغییر مقام دهد و مد آن عوض شود به آن مخالف میگویند. گفته میشود که مخالف سه گاه نام جدیدی است که ردیف نویسان بر مقام اصفهان قدیم گذارده اند. از جنبه ای دیگر برخی محققان تبار نام گذاری مخالف سه گاه را به تعزیه خوانی منسوب دانسته اند که مشتمل است بر موافق خوانی اولیا و مخالف خوانی اشقیا. آواز مخالف سه گاه نهیب زن و هجومی تعبیر شده است که در دانگ آخر خوانده می شود.
آواز افشاری
از منظر مد دستگاه سه گاه با آواز افشاری اشتراکات و مشابهت هایی دارد. در برخی روایت های ردیف موسیقی، آواز افشاری را به دستگاه سه‌گاه متمایل می‌دانند. در حقیقت آواز افشاری و دستگاه سه گاه هر دو نمودگاه مقام راست در ردیف موسیقی ایرانی هستند. اما تفاوت افشاری و سه گاه در استقلال آنها در ردیف است. چنانکه افشاری را از متعلقات دستگاه شور دانسته اند. سه گاه و افشاری اختلاف هایی ساختاری نیز دارند که از میان آنها میتوان به این نمونه اشاره کرد که نت ایست در سه گاه بر درجه سوم از مقام راست منطبق است و در افشاری با درجه دوم مطابقت دارد. به باور هرمز فرهت، پیرو تشابهات میان افشاری و سه گاه برخی موسیقی شناسان مانند روح الله خالقی و علینقی وزیری افشاری را به سه‌گاه نزدیکتر می‌دانند تا به شور.
قطعه های معروف دستگاه سه گاه
1- آلبوم رسوای دل با صدای محمدرضا شجریان
2- آلبوم شوق دوست ساختهٔ محمدجواد ضرابیان و با صدای همایون شجریان
3-تصنیف رسوای زمانه ساخته همایون خرم
7- دستگاه راست پنجگاه
میگویند زمانی که در دوران قاجاریه ردیف موسیقی ایرانی تدوین می‌شد، تدوین‌کنندگان آن ابتدا تعداد زیادی از گوشه‌ها را در دستگاههای ماهور، شور و متعلقات آن (همایون، اصفهان، سه‌گاه، چهارگاه و نوا) تقسیم کرده‌اند و آنچه باقی مانده را در دستگاه راست‌پنج‌گاه قرار داده‌اند. حدس دیگر آن است که دستگاه راست‌پنج‌گاه در واقع برای مرحله عالی فراگیری موسیقی ایرانی تدوین شده بوده تا نوازندگان برتر به کمک آن، با رموز مرکب‌نوازی و مرکب‌خوانی آشنا شوند.
دستگاه راست پنجگاه دو گوشه «درآمد راست» و «پنجگاه» را داراست. روایت های مختلف ردیف ساز و ردیف آواز حدود 40 گوشه را برای راست پنجگاه برشمرده اند که بدون ترتیب اجرا عبارتند از: درآمد، زنگوله، خسروانی، زنگ شتر یا ناقوس، نغمه، روح افزا، پنج گاه، نیریز، عشاق، پروانه، زابل، بحر نور، بیات عجم، منصوری، عراق، اصفهانک، شوشتری گردان، نوروز صبا، نوروز عرب، نوروز خارا، فرنگ، قرچه، مبرقع، سپهر، محیر، حزین، آشور آوند، نفیر، راوندی، ماوراءالنهر، راک هندی، راک عبدالله، نیریز کبیر، نیریز صغیر، ابوالچپ، لیلی و مجنون، طرز، فرود.
دستگاه راست پنجگاه با دستگاه ماهور نسبت های متعددی دارد. برای نمونه «درآمد راست» منطبق بر «درآمد ماهور» است. بر اساس متون موسیقایی به جا مانده از دوره قاجار مانند روایت میرزا عبدالله فراهانی و کلیات یوسفی به نظر می رسد که راست پنجگاه و ماهور از همان دوران در حکم دو دستگاه منفک و مستقل به شمار می آمده اند. اما به علت فقدان نسخه های مکتوب از آوازهای این دو دستگاه تشخیص دقیق نقاط اشتراک و افتراق آن دو ممکن نیست.
قطعه های معروف دستگاه راست پنجگاه
1- آلبوم‌های ساز نو آواز نو با صدای شهرام ناظری
2- آلبوم مقام صبر از پرویز مشکاتیان و با صدای علیرضا افتخاری
3- آلبوم راز و نیاز از حسین علیزاده و با صدای علیرضا افتخاری
حرف آخر
در این مقاله سعی کردیم تا دستگاه های موسیقی ایرانی، گوشه های آن و معروف ترین قطعه های خانده و یا نواخته شده را معرفی کنیم.
29 دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
عالی
سلام با تشکر چرا مزاج موسیقی مردم خاصه جوانان تغییر کرده و موسیقی سنتی با اشعار زیبا دیگر جایی در بین جوانان ندارد آیا راهکاری می توان پیدا کرد که استقبال از موسیقی سنتی بیشتر شود؟
به این دلیل که جامعه ایران هم از لحاظ موسیقی و ادبیات بسیار کم سواد هست
وضعیت مردم به مرز روانی رسیده اصلا موسیقی و هنر و مطالعه جایی در جامعه ندارد هر چه هست یه مشت کارهای سطحی است
عالي
با تشکر از این مطلب مفید و گردآوری نمونه آهنگ ها
واقعا مطلب فوق العاده ای بود برای من
ممنون
سلام مطالبتون تکمیل بود
فقط سوالم این بودک منظور از مایه موسیقی چیه؟
مثلا میگن فلان آهنگ در مایه دشتی هستش
واقعا خیلی خیلی ممنونم خیلی عالی بود باکمک شما الان دقیق میتونم هراهنگی رو ک میشنوم بدانم در چ گوشه ودر چه دستگاهیه خیلی خیلی خیلی ممنونم ازتون
سلام منظور از گوشه چیه
قاجار نبود موسیقی هم نبود
عااااالی بود سپاسگزارم
سپاس از شما که هنر غنی این سرزمین پهناور و عزیر را برای دوست داران به روشنی بیان کرده اید.
با تشکر از این مطالب آموزنده، جهت یادآوری در قسمت حرف آخر کلمه «خوانده» را خانده نوشته‌اید لطفا اصلاح کنید
سلام
چنتا از معروف ترین ترانه ها در آواز دشتی رو هم میتونید نام ببرید؟
آواز دشتی ایرج : هست آرزوی دیدن آن تند خو مرا ….
آواز استاد شجریان: سحرگه رهروی در سرزمینی ….
بسیار عالی. من پدرم و همسرم هر دو با گوش دادن به یک موسیقی می گفتند چه دستگاهی است و من همیشه غبطه می خوردم و وقتی می پرسیدم چطور یاد بگیرم می گفتند باید گوش کنی با جان دل. خوب آنها با شنیدن یاد گرفته بودند.
حالا با این مطلب عالی و مثال ها من هم آنها را یاد می گیرم.
سلام وخسته نباشید خیلی جامع والبته مختصر و مفید بود
سوال من این هست که اگر از افشاری بخواهیم وارد چهارگاه بشویم از چه گوشه افشاری میتوانیم وارد بشیم
سلام. خیلی عالی بود مطالب. آهنگ “به سر شد جوانی” علیرضا افتخاری تو کدوم دستگاه قرار می‌گیره؟؟
ما هفت دستگاه داریم به نام های
شور دستگاه شور چهار آواز فرعی دارد: ابو عطا ،
نوا دشتی، بیات ترک، افشاری
سه گاه
چهار گاه
پنج گاه
همایون دستگاه همایون هم یک آواز فرعی دارد:آواز
ماهور اصفهان
درکل به دستگاه میگویند مقام و به آواز می گویند مایه .
درود بر شما. بسیار عالی بود .فقط سوال من اینه . مطالب عنوان شده بیشتر روی ساز مشخصه مثلا نت شاهد وغیره ولی اگه بخواهیم بدونیم از طریق شنیداری قطعه ای که خواننده میخونه چه دستگاهی است راهکار چیه ؟
درود برشما
اگه کسی بخونه از کجا بفهمیم تو دستگاه میخونه یا نه ؟از کجا بفهمیم تو چه دستگاهی میخونه ؟سپاس
خب اگه گوشتون آشنا باشه تشخیص میدید دیگه
با سلام و درود
متن فوق در کمال اختصار، فوق العاده مفید بود
با تشکر از گردآورده محترم
سلام.برای مثال‌ها چرا فقط از شجریان نام می‌برید ؟؟ بزرگانی چون استاد گلپا و ایرج .محمودی .خوانساری بنان .حسین قوامی .تاج اصفهانی. داریم که شجریان در مقابل این اساتید عددی نیست. شجریانیسم تا چه حد ؟؟؟
بله اساتید بزرگ کم نداریم منتها آهنگسازی، اجرای بی نقص دستگاه و مواردی از این دست در گروه سنگین استاد شجریان جاودانه باعث درک بهتر دستگاه ها میشه
آقای ناظری یک آهنگی به نام ارغوان دارند(بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد…) در چه دستگاهی نواخته شده است؟
سلام دوست عزیز . چرا میگی استاد شجریان عددی نیست. تمام اساتید موسیقی ایران در جایگاه خود به موسیقی ارزشمند ایرانی خدمت کردند و باعث غنای آن شدند به خاطر زحمات بی دریغ این اساتید هست که در علم موسیقی در دنیا حرفهای زیادی برای گفتن داریم که سایر موسیقیدانان جهان در برابرش سر تعظیم فرود بیاورند. پس نباید اینگونه در باره هنرمندان کشورمان حرف بزنیم .
درود و سپاس فراوان
مدت‌ها بود که به دنبال گفتاری بودم که به گونه‌ی مختصر و مفید، و با آوردن نمونه دستگاه‌ها و گوشه‌ها و ردیف‌های آن را بشناساند ولی نمی‌یافتم که به مهر شما در این‌جا یافتم. تنها گفتنی آنکه اگر برای هر گوشه نمونه‌ای بیاورید سودمندتر و کامل‌تر هم خواهدبود.