حسین خواجه امیری معروف به ایرج جز معدود خوانندگانی است که توانسته بهترین استفاده را از ظرفیت‌های صدایش ببرد و این استعداد بالقوه را به فعلیت برساند. در واقع میتوان گفت صدای ایرج خواجه امیری صدایی شش دانگ است و میتوان آن را معیاری برای دیگر خوانندگان دانست. در این مقاله به معرفی این خواننده با ارزش پرداخخیتم و آثار ایشان را معرفی کرده ایم.
زندگینامه حسین خواجه امیری
حسین خواجه امیری ۱۱دی ۱۳۱۱ در خالدآباد نطنز در خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمد.
پدربزرگش از خوانندگان بنام زمان ناصرالدین شاه بود و پدرش که از صدایی خوش و رسا برخوردار بود و ردیف می‌دانست، مدت‌ها او را تحت تعلیم خویش قرار می‌دهد. حسین در همان زمان در مراسم تعزیه‌خوانی شرکت می‌کرد و نزد تعزیه‌خوانانی که ردیف و دستگاه می‌دانستند به یادگیری آواز پرداخت. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی به تهران رفت و در سال ۱۳۲۶ به مکتب ابوالحسن صبا راه یافت و دو سال پیاپی در حضور او دانسته‌های خویش را تکمیل کرد و به وسیله وی به رادیو ایران معرفی شد. در آن جا به اجرای برنامه با ارکستر ابراهیم خان منصوری پرداخت.
وی پس از مدتی به دانشکده افسری رفته و شب‌های جمعه که مرخصی داشته از ساعت ۳۰/۷ تا ۸ در برنامه ارتش شرکت و با ارکستر محمد بهارلو به اجرای برنامه می‌پرداخت. در همان زمان به خاطر محدودیت‌های ارتش نام مستعار (ایرج) را که در اصل نام برادرش بود برای خود برگزید.
فعالیت های هنری ایرج خواجه امیری
ایرج در سال ۱۳۳۶ به دعوت داوود پیرنیا به برنامه گل‌ها راه یافت و در اولین همکاری خود با این برنامه برگ سبز ۴۳ را در مایهٔ شور ابوعطا و با همکاری علی تجویدی و فرهنگ شریف و امیر ناصر افتتاح خواند. از همان زمان همکاریش با برنامه گل‌ها ادامه یافت.
ایرج علاوه بر اجرای برنامه‌های مختلف رادیویی به اجرای ترانه و آواز برای فیلم‌های فارسی همت گماشت و بازیگران زیادی به لب‌خوانی ترانه‌های وی می‌پرداختند. اولین فیلمی که ایرج در آن ترانه خواند فیلم روزنه امید به کارگردانی سردار ساکر هندی و ترانه‌ها از ساخته‌های جواد لشکری است.
پرویز یاحقی، اسدالله ملک، جلیل شهناز، فریدون حافظی، فرهنگ شریف، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، حسن کسایی، لطف الله مجد، علی تجویدی، رضا ورزنده، منصور صارمی، محمد موسوی، احمد عبادی، حسن ناهید، انوشیروان روحانی، همایون خرم، حبیب الله بدیعی و بسیاری از نوازندگان و البته خوانندگان دیگر همکاری داشته و مورد تایید و تحسین آنها بوده است.
ایرج در 213 برنامه گل‌ها شامل برگ سبز،گلهای رنگارنگ، شاخه گل، گلهای تازه، برنامه اجرا کرده است.
او علاوه بر این در برنامه‌های رادیو ارتش، ارکستر دانشجویان، ارکستر محمد بهارلو، ارکستر ابراهیم خان منصوری، ارکستر عبدالله جهان پناه، برنامه اجرا کرده است و برای 105 فیلم فارسی خوانده است و در سال‌های بعد از انقلاب ، به خصوص دهه هفتاد و هشتاد، بیش از ده آلبوم به بازار موسیقی عرضه کرده است. آلبوم قصه زندگی از او در بهار سال 91 به بازار موسیقی عرضه شد.
آشنایی با اکبر گلپایگانی
آشنایی خواجه امیری با اکبر گلپایگانی نقطه عطف کارنامه هنری او بود، پس از این آشنایی فعالیت هنری حسین پررنگ شد و او «ایرج» لقب گرفت. این لقب تاکنون به ویژه در میان عامه مردم همچنان زنده است. هنگامی که دو خواننده ماهر به دوستی عمیق می‌پردازند بی‌شک حاصل آن آوازهای استثنایی این دو هنرمند بزرگ در رادیو و برنامه گل‌ها است.
سبک آواز خوانی ایرج خواجه امیری
ایرج از خواننده‌های صاحب سبک ایران است و صدایش از معدود صداهای شش دانگ است؛ صدایی که ارتفاع و حجم آن (طول و عرض) بسیار بالاست و خواننده امکان اجرای محدوده صوتی بالایی را در نت‌های بسیاری دارد که خوانندگان معمولی از پس آن بر نمی‌آیند. تحریرهای کشیده و نوانس‌های ناگهانی چیزی بود که شاید بتوان گفت خواجه امیری از دوران تعزیه خوانی به سبک اصفهانی‌ها به ارث برده است.
در واقع او بیش از هر چیز نغماتی که با آنها خو گرفته بود به مکتب آواز اصفهان مربوط می‌شد. حسین پس از پایان تحصیلات ابتدایی‌اش به تهران رفت و همین باعث شد آواز را از دریچه دیگر بنگرد. او در این دوران با مجید وفادار آشنا شد و پس از اجرای تحسین برانگیز در حضور او به ابوالحسن صبا معرفی شد.
آلبوم های ایرج خواجه امیری
برای دانلود هر اثر روی آن کلیک کنید تا وارد صفحه دانلود شوید:
| نیاز | خاطرات زندگی |
| غزل خوان | گل من |
| همه چشم‌ها به ایرانه | گلدون بی گل |
| به یاد فردین | سنگ صبور |
| پرنده | بزم عاشقان (مشترک با اکبر گلپایگانی) |
| حرف نگفته | قصه زندگی |
| شب بارانی ۱۳۸۵ | من و استاد |
کتاب ایرج نابغه آواز ایران
رونمایی و جشن امضای کتاب ایرج نابغه آواز ایران در جمعه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۷، با حضور ایرج خواجه‌امیری در سرای اهل قلم سالن فرهیختگان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
این کتاب سه فصل دارد. در فصل نخست به بررسی زندگی و کار، همکاری ایرج با استادان موسیقی، توانمندی‌ها، خاطره‌های او و همچنین مقاله‌هایی از فعالان و بزرگان موسیقی ایران دربارهٔ ایرج پرداخته شده‌است. فصل دوم این کتاب شامل گفتگوهایی با ایرج، دوستان و نزدیکان ایشان است و در فصل سوم تحلیل آوازها و اجراهای برنامه‌های رادیویی ایرج و فهرست‌نگاری از تصنیف‌ها، آوازها و همکاران او آمده است.
در این کتاب در باب مکتب موسیقی اصفهان، خلاقیت در آثار آوازی و رازهای افسانگی ایرج مقالاتی ارائه شده‌است. بخش تحلیل‌های آوازی این کتاب به طورکلی جنبهٔ آموزشی دارد و خواننده می‌تواند با خواندن آنها ضمن گوش کردن به آوازها از طریق اسکن QR کدها با گوشی همراه به مضمون اصلی این آثار هنری پی ببرد.
ببینید و بشنوید کلیپی بی نظیر از استاد ایرج:
