گیتار یکی از محبوب‌ترین سازهای دنیا است که چه در سبک کلاسیک، پاپ، راک یا حتی موسیقی سنتی ایرانی استفاده شود، همیشه جذابیت خاص خودش را دارد. اما اگر بخواهیم به قلب این ساز نگاه کنیم، سیم‌ها مهم‌ترین بخش آن هستند. بدون سیم‌ها، گیتار فقط یک تکه چوب خوش‌صدا است که نمی‌تواند حرف بزند! یکی از اولین چیزهایی که هر نوازنده باید یاد بگیرد، عدد یا شماره‌گذاری سیم‌های گیتار است.
این موضوع شاید ساده به نظر بیاید، اما وقتی عمیق‌تر به آن نگاه کنیم، پر از جزئیات و نکات مهم است که می‌تواند روی نوازندگی، کوک کردن و حتی انتخاب سبک شما تأثیر بگذارد. در این مقاله، قصد داریم همه‌چیز را درباره عدد و شماره سیم‌های گیتار به‌طور کامل و جامع توضیح دهیم؛ از تاریخچه و ساختار گرفته تا کاربردها، راه‌حل‌های جدید برای مشکلات رایج و ترفندهای کاربردی. پس اگر می‌خواهید هیچ سوالی درباره این موضوع برایتان باقی نمانده باشد، تا آخر همراه ما باشید!
چرا شماره‌گذاری سیم‌های گیتار مهم است؟
شماره‌گذاری سیم‌های گیتار مثل یک نقشه راه است که به شما کمک می‌کند بفهمید کجای ساز هستید و چه صدایی قرار است تولید کنید. بدون دانستن این شماره‌ها، نه می‌توانید گیتار را درست کوک کنید، نه آکوردها را یاد بگیرید و نه حتی با یک نوازنده دیگر درباره نت‌ها و تکنیک‌ها صحبت کنید. این شماره‌ها زبان مشترک همه نوازندگان گیتار در سراسر جهان هستند، چه در ایران باشید و بخواهید یک قطعه سنتی بنوازید، چه در آمریکا و دنبال نواختن یک آهنگ راک باشید.
شماره‌گذاری به شما کمک می‌کند تا:
توی این پک های فوق العاده، نواختن هر نوع گیتاری رو از ابتدا جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان گیتار نواز حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
- گیتار را به‌درستی کوک کنید.
- نت‌ها و آکوردها را روی دسته گیتار پیدا کنید.
- موقع تعویض سیم‌ها، بدانید کدام سیم کجا می‌رود.
- در آموزش‌ها و مکالمات با دیگر نوازندگان، دقیق و روشن باشید.
حالا بیایید قدم‌به‌قدم این موضوع را باز کنیم و ببینیم چه چیزی پشت این شماره‌ها نهفته است.
پرده و نیم پرده در گیتار (اسم فرت های گیتار به فارسی)
ساختار و تعداد سیم‌های گیتار
بیشتر گیتارها، چه کلاسیک، آکوستیک یا الکتریک، ۶ سیم دارند. این تعداد از قرن‌ها پیش به‌عنوان استاندارد پذیرفته شده و هنوز هم رایج‌ترین شکل گیتار است. اما گیتارهایی با تعداد سیم‌های متفاوت هم وجود دارند، مثل گیتار ۷ سیم، ۸ سیم یا حتی ۱۲ سیم که هر کدام کاربرد خاص خودشان را دارند. برای شروع، ما روی گیتار ۶ سیم تمرکز می‌کنیم، چون هم عمومی‌تر است و هم نقطه شروع یادگیری برای اکثر نوازندگان.
سیم‌ها از نظر ضخامت و جنس متفاوت‌اند:
- سیم‌های نازک‌تر: معمولاً صدایی زیر و روشن دارند.
- سیم‌های ضخیم‌تر: صدای بم و عمیق‌تری تولید می‌کنند.
شماره‌گذاری سیم‌ها از نازک‌ترین به ضخیم‌ترین است، اما جهت آن ممکن است برای مبتدی‌ها گیج‌کننده باشد. برخلاف چیزی که شاید فکر کنید، شماره ۱ به نازک‌ترین سیم (که معمولاً پایین‌ترین سیم موقع نواختن است) تعلق دارد و شماره ۶ به ضخیم‌ترین سیم (بالاترین سیم).
دانلود کنید: برنامه نت خوانی گیتار ویولن پیانو سه تار (6 بهترین)
شماره‌گذاری سیم‌ها: از ۱ تا ۶
بیایید دقیق‌تر نگاه کنیم که این شماره‌ها چطور کار می‌کنند. وقتی گیتار را در حالت نواختن در دست می‌گیرید (دسته سمت چپ و بدنه سمت راست)، سیم‌ها از پایین به بالا شماره‌گذاری می‌شوند:
- سیم شماره ۱: نازک‌ترین سیم، نزدیک به زمین یا پای شما. این سیم معمولاً نت “می” (E) را در کوک استاندارد تولید می‌کند.
- سیم شماره ۲: کمی ضخیم‌تر از اولی، که نت “سی” (B) را می‌دهد.
- سیم شماره ۳: ضخامتش بیشتر می‌شود و نت “سل” (G) را تولید می‌کند.
- سیم شماره ۴: این سیم نت “رِ” (D) را می‌نوازد.
- سیم شماره ۵: دومین سیم ضخیم، که نت “لا” (A) را دارد.
- سیم شماره ۶: ضخیم‌ترین سیم، که دوباره نت “می” (E) را می‌دهد، اما یک اکتاو پایین‌تر از سیم ۱.
این ترتیب در کوک استاندارد گیتار (EADGBE) است که بعداً بیشتر درباره‌اش حرف می‌زنیم. نکته جالب اینجاست که شماره‌گذاری از پایین به بالاست، چون نازک‌ترین سیم معمولاً اولین چیزی است که موقع زدن آکورد یا ملودی با آن کار می‌کنید.
بلد باشید مکمل این مطلبه به نوعی: ملودی چیست؟ ویژگی ها و روش استفاده از آن در موسیقی
مثال عملی
فرض کنید می‌خواهید آکورد “دو ماژور” (C Major) بزنید. آموزش می‌گوید انگشت اشاره‌تان را روی فرت ۱ سیم ۲ بگذارید، انگشت وسط روی فرت ۲ سیم ۴ و انگشت حلقه روی فرت ۳ سیم ۵. اگر شماره‌ها را ندانید، نمی‌توانید این آکورد را پیدا کنید!
کوک استاندارد و ارتباطش با شماره‌ها
کوک استاندارد گیتار، که به EADGBE معروف است، رایج‌ترین کوکی است که نوازندگان از آن استفاده می‌کنند. این کوک به ترتیب از سیم ۶ (ضخیم‌ترین) تا سیم ۱ (نازک‌ترین) است:
- سیم ۶: E (می بم)
- سیم ۵: A (لا)
- سیم ۴: D (رِ)
- سیم ۳: G (سل)
- سیم ۲: B (سی)
- سیم ۱: E (می زیر)
چرا این ترتیب؟ این کوک به شکلی طراحی شده که هم برای نواختن آکوردها راحت باشد و هم برای ملودی‌ها انعطاف‌پذیر. فاصله بین سیم‌ها معمولاً یک چهارم درست (۵ نیم‌پرده) است، به جز بین سیم ۳ و ۲ که یک سوم بزرگ (۴ نیم‌پرده) است. این ساختار باعث می‌شود گیتار هم برای آهنگ‌های ساده و هم پیچیده مناسب باشد.
نکته خاص
در ایران، گاهی از سیستم هجایی (دو، رِ، می، فا، سل، لا، سی) برای نام‌گذاری نت‌ها استفاده می‌شود که ممکن است با سیستم انگلیسی (C, D, E, F, G, A, B) فرق کند. اما شماره‌گذاری سیم‌ها همیشه ثابت است و به کوک بستگی دارد.
جنس و ضخامت سیم‌ها: تأثیر روی شماره‌ها
سیم‌ها فقط از نظر شماره فرق ندارند؛ جنس و ضخامتشان هم مهم است و روی صدا و حس نوازندگی تأثیر می‌گذارد:
- گیتار کلاسیک: سیم‌ها معمولاً نایلونی‌اند (سیم‌های ۱ تا ۳ نایلون خالص و ۴ تا ۶ نایلون با روکش فلزی). این باعث می‌شود صدایشان گرم و نرم باشد.
- گیتار آکوستیک: سیم‌ها فلزی (فولاد یا برنز) هستند و صدایی شفاف و قوی دارند.
- گیتار الکتریک: سیم‌ها هم فلزی‌اند (اغلب نیکل یا استیل)، اما ضخامتشان (گیج) متنوع‌تر است و روی سبک نوازندگی اثر می‌گذارد.
یکبار برای همیشه تئوری گیتار رو قورت بده! آموزش تئوری گیتار (آموزش گام به گام+ ویدیو)
ضخامت سیم‌ها با واحد “گیج” (Gauge) اندازه‌گیری می‌شود. مثلاً یک ست سیم الکتریک ممکن است گیج ۰.۰۱۰-۰.۰۴۶ داشته باشد، یعنی سیم ۱ نازک‌تر (۰.۰۱۰ اینچ) و سیم ۶ ضخیم‌تر (۰.۰۴۶ اینچ) است. انتخاب گیج به سبک شما بستگی دارد:
- گیج سبک (مثل ۰.۰۹): برای نوازندگی سریع و بندینگ راحت‌تر.
- گیج سنگین (مثل ۰.۱۱): برای صداهای بم‌تر و کوک‌های پایین‌تر.
راه‌حل جدید
اگر مبتدی هستید و نمی‌دانید کدام گیج مناسب است، پیشنهاد می‌کنم از یک “ست ترکیبی” استفاده کنید: مثلاً سیم ۱ و ۲ را از گیج سبک (۰.۰۱۰) و سیم ۵ و ۶ را از گیج سنگین‌تر (۰.۰۵۰) انتخاب کنید. این ترکیب تعادل خوبی بین راحتی و صدای قوی می‌دهد و کمتر در مقالات دیگر به آن اشاره شده!
مشکلات رایج و راه‌حل‌های نوآورانه
مشکل ۱: گم کردن شماره سیم‌ها موقع تعویض
وقتی سیم‌ها را عوض می‌کنید، ممکن است ندانید کدام شماره کجاست، چون همه‌چیز به‌هم‌ریخته به نظر می‌رسد.
- راه‌حل: سیم‌ها را تک‌تک عوض کنید، نه همه را با هم. مثلاً سیم ۶ را بردارید، جدیدش را ببندید، بعد سراغ ۵ بروید. این روش از گم شدن ترتیب جلوگیری می‌کند و فشار روی دسته گیتار را هم متعادل نگه می‌دارد.
مشکل ۲: اشتباه در کوک به‌خاطر شماره‌ها
مبتدی‌ها گاهی سیم ۱ را به‌جای E به A کوک می‌کنند، چون ترتیب را برعکس می‌فهمند.
- راه‌حل جدید: یک برچسب کوچک کنار گوشی هر سیم بچسبانید و شماره و نت را بنویسید (مثلاً “۱ – E”). بعد از چند بار کوک کردن، این عادت می‌شود و دیگر نیازی به برچسب ندارید.
مشکل ۳: تشخیص سخت شماره‌ها در گیتارهای غیراستاندارد
در گیتارهای ۷ یا ۱۲ سیم، شماره‌گذاری پیچیده‌تر است.
- راه‌حل: از یک اپلیکیشن کوک مثل GuitarTuna استفاده کنید که شماره سیم و نت را همزمان نشان می‌دهد. برای گیتار ۷ سیم، معمولاً سیم اضافی (۷) نت “سی” بم است که قبل از سیم ۶ می‌آید.
گیتارهای غیراستاندارد: وقتی تعداد سیم‌ها بیشتر می‌شود
گیتارهای ۷، ۸ یا ۱۲ سیم برای سبک‌های خاص مثل متال یا کلاسیک پیشرفته استفاده می‌شوند. شماره‌گذاری در این گیتارها هم از نازک‌ترین به ضخیم‌ترین است، اما ترتیب نت‌ها فرق می‌کند:
- گیتار ۷ سیم: معمولاً B, E, A, D, G, B, E است (سیم ۷ بم‌ترین است).
- گیتار ۱۲ سیم: جفت‌جفت کوک می‌شود، مثلاً سیم ۱ و ۲ هر دو E هستند، اما یکی اکتاو بالاتر.
برای یادگیری این گیتارها، پیشنهاد می‌کنم ابتدا با ۶ سیم استاندارد مسلط شوید، بعد سراغ تعداد بیشتر بروید تا گیج نشوید.
دانلود کنید: برنامه نت خوانی گیتار ویولن پیانو سه تار (6 بهترین)
نکات و ترفندهای کاربردی
- شماره‌ها رو با رنگ یادت نگه دار: یه مدت با ماژیک رنگی کنار هر گوشی شماره بنویس (مثلاً ۱ قرمز، ۲ آبی). اینطوری چشم و ذهنت عادت می‌کنه.
- کوک رو با آهنگ چک کن: یه آهنگ ساده مثل “دور دنیا” رو بزن و ببین سیم‌ها درستن یا نه. مثلاً اگه سیم ۱ زیادی زیر یا بم باشه، تو ملودی حس می‌کنی.
- سیم‌ها رو بو کن: عجیبه ولی واقعی! سیم نو بوی فلز یا نایلون تمیز می‌ده، ولی اگه قدیمی شده باشه، بوی زنگ‌زدگی یا کهنگی می‌گیره. اینطوری می‌فهمی کی عوضشون کنی.
- با انگشتات بازی کن: موقع تمرین، به خودت بگو “حالا سیم ۳ رو بزن” یا “سیم ۵ کجاست؟”. این بازی ساده ذهنت رو تیز می‌کنه.
- یه ترفند باحال برای تعویض: اگه نمی‌خوای همه سیم‌ها رو یهو عوض کنی، یه روز در میون یه سیم رو عوض کن. اینطوری هم گیتارت همیشه آماده‌ست، هم فشار رو دسته کم می‌شه.
شماره‌گذاری سیم‌های گیتار شاید اولش یه چیز پیش‌پاافتاده به نظر بیاد، ولی وقتی توی دنیای نوازندگی غرق می‌شی، می‌بینی که همه‌چیز از همین اعداد شروع می‌شه. از سیم ۱ که نازک‌ترین و زیرترین صداته، تا سیم ۶ که بم و پرقدرت می‌زنه، هر کدوم نقش خودشون رو دارن.
توی این مقاله، از پایه شروع کردیم، کوک استاندارد رو توضیح دادیم، مشکلات رو با راه‌حل‌های تازه حل کردیم و حتی ترفندهای خودمونی رو باهاتون به اشتراک گذاشتیم. حالا دیگه باید هیچ سوالی براتون باقی نمونده باشه! پس گیتارت رو بردار، سیم‌ها رو چک کن و بزن به دل یه آهنگ قشنگ. اگه هنوز چیزی گنگه، توی کامنت‌ها بپرسید تا بیشتر راهنمایی‌تون کنم. نواختن رو شروع کن و لذت ببر!
