نام تمام سازهای سیمی که با دست نواخته می شوند

بدون موسیقی زندگی خالی از احساس و آرامش است و در دنیای پر از استرس امروزی که با دنیای پیچیده کامپیوتر عجین شده تنها مأنوس انسانها موسیقی است. سازهای زهی یا همان سازهای سیمی درتنوع زیادی دارند. در این بخش از آموزش های کاربردی موسیقی تصمیم داریم تا شما را با انواع سازهای سیمی آشنا نماییم. پس اگر شما هم تمایل به آشنایی با این سازها دارید پیشنهاد می کنیم مطالعه این پست را از دست ندهید.

مقدمه:

تمامی موسیقی ها از نظر ساختار به 5 گروه کلی تقسیم بندی می شوند که عبارتند از سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه‌ای، سازهای صفحه‌کلیددار، سازهای الکترونیکی. سازهی زهی از جمله سازهایی هستند که در ساختار آنها سیم یا زه به کار رفته باشد و تولید صوت در آنها توسط سیم ( زه ) صورت می گیرد مانند سازهای تار، دوتار، سه تار، تنبور، باغلاما، سنتور، کمانچه، گیتار، ویولن، دیوان، بربط، قانون و … . در ادامه با انواع سازهای زهی بیشتر آشنا می شوید.

کلیپی ببینید از ساز گوسلی (Gusli) قدیمی ترین ساز زهی:

اگر دوست دارید بدانید که 10 تا از سخت ترین سازهای موسیقی از لحاظ یادگیری کدامند؟ روی همین لینک کلیک نمایید.

در این قسمت انواع سازهای زهی را به همراه تصاویر مربوطه شما معرفی می کنیم.

1) ساز های مضرابی (زهی – زخمه ای) Tar&Setar:

سیم به کار رفته در این سازها به وسیله زخمه زدن (کشیدن) با انگشت یا مضراب تولید صوت می کند مانند : تار ، سه تار ، تنبور ، گیتار ، عود ، رباب ، دیوان ، قانون ، تارینه Tarineh، و … که به آن ساز های زهی زخمه ای می گویند.

سه تار: خیلی از نوازنده ها حرف دلشان را با نوختنساز سه تار بیان می کنند. سه تار یکی از سازهای زهی زخمه ای است که شكل ظاهري آن مانند تار است. با اين تفاوت كه شكم آن يك قسمتی، گلابي شكل و كوچكتر است، سطح رويی كاسه سه تار نيز چوبي است؛ سه تار امروزی چهار سيم دارد. خرك سه تار كوتاهتر از خرك تار بوده و دسته آن نيز از دسته تار نازكتر است. سه تار فاقد «جعبه گوشی» است و گوشی های چهارگانه آن، دو عدد در سطح جلويی انتهای دسته (سرساز) و دوتای ديگر درسطح جانبي چپ (درهنگام نواختن درسطح بالايي) كار گذاشته شده اند.

بم‌تاریا تارباس: نوعی ساز زهی زخمه ای است شبیه تار، که معمولاً دستهٔ آن چند سانتی‌متر بلندتر و کاسه طنینی آن اندکی پرحجم‌تر از تار است. این نوع ساز زهی توسط علینقی وزیری برای استفاده در ارکستر ابداع شده‌است. کلنل وزیری چهار نوع صدا دهی برای تار ابداع کرده که از بین آنها بم‌تار هنوز هم به کار می‌رود. این ساز زهی سه رشته سیم دارد که قطر آنها از سیم‌های متعارف تار بیشتر است. بم‌تار مانند تار با فواصل چهارم و پنجم کوک می‌شود. از تفاوت‌های عمده بم‌تار با تار صدای آن است که یک اکتاو بم‌تر از تار است. معمولاً پوست روی نقاره برداشته می‌شود و برای نوازندگی آن از مضراب‌هایی با جنس شا یا استخوان استفاده می‌شود.

شور انگیز: دستگاه شور یا شورانگیز یکی دیگر از سازهای زهی زخمه ای می باشد که از نظر ظاهری شبیه به سه‌تار بوده و در آن به جای صفحهٔ چوبی از صفحه‌ای با ترکیب پوست و چوب استفاده می‌شود. ساز شورانگیز سال‌ها پیش برای اولین بار به پیشنهادعلی تجویدی و توسط ابراهیم قنبری مهر ساخته شده بود. دستگاه شور همان سه تاری است که صفحه آن علاوه بر چوب، از قطعه‌ای پوست هم بهره می‌برد و به همین دلیل طنین بیشتری دارد. صدای شورانگیز کمی بم تر از سه تار معمولی است. سه تار شورانگیز معمولاً در دو اندازه کوچک و بزرگ ساخته می‌شود. انواع کوچک همانند سه تار معمولی چهار سیم دارند ولی اندازه‌های بزرگ تر دارای شش سیم هستند. یعنی دو سیم اول و دوم به صورت جفت بسته شده‌اند.

تنبور: تنبور از نظر ساختار ظاهری شباهت زیادی به سه تار دارد ولی با تفاوت های اندک. ساز تنبور از سازهای زهی زخمه ای است که دارای شكمی گلابی و دسته ای دراز است كه بر روی آن از 10 تا 15 پرده بسته می شود. رويه جلويی شكم چوبی است. دسته ساز تنبور مانند سه تار، بر سر ساز متصل است و سر در حقيقت، ادامه دسته است كه بر روي سطوح جلويي و جانبي آن، هر يك دو گوشی كار گذارده شده كه سيم ها به دور آنها پيچيده مي شوند. سيمهای تنبور 4 عدد و معمولاً به فاصله های مختلف كوك می شده است. اين ساز زهی معمولاً بدون مضراب و با انگشت نواخته مي شود.

گیتار بیس:‏ در بین انواع آلات موسیقی گیتار طرفداران زیادی دارد. ساز گیتار بیس نیز از سازهای زهی است که صدایش به وسیله یک تقویت کننده الکتریکی (آمپلیفایر) تقویت می‌شود و برای تولید صداهایی با فرکانس و تن پایین استفاده می‌شود، از نظر ظاهری بسیار شبیه به گیتار الکتریک می‌باشد با این تفاوت که بدنه بزرگ‌تری دارد، دسته و میزان‌بندی‌اش بلندتر است، و معمولاً دارای چهار سیم (گاهی پنج یا شش) می‌باشد که از نظر تن یک اکتاو پایین‌تر از گیتار الکتریک، در محدوده بیس کوک می‌شود.

2)  ساز های مضرابی (زهی – کوبه ای) Santour:

در این گروه از سازها با کوبیدن توسط وسیله چکش مانندی بر روی سیم، صوت حاصل می شود مانند سنتور و … که به آن ساز های زهی کوبشی می گویند.

سنتور: سنتور سازی زهی مضرابی از نوع کوبشی است. وسعت صوتی آن حدود سه اکتاو و جعبۀ صوتی آن از جنس چوب و به شکل ذوذنقۀ متساوی الساقین است. این جعبه از دو صفحۀ ذوذنقه ای که در زیر و روی ساز قرار دارند و چهار کلاف که در نقش دیواره های ساز، صفحه های ذوذنقه ای رو و زیر ساز را به هم متصل می نماید تشکیل می شود. در کلاف سمت چپ سنتور، سیم گیرهایی در دسته های چهارتایی قرار دارند که سیمهای فلزی پس ازبسته شدن به آنها و گذر از روی خرکهایی که بر صفحۀ رویی ساز قرار دارند طول ساز را طی کرده و به گوشیهایی که در کلاف سمت راست ساز قرار دارند بسته می شوند. برای نواختن آن از دو مضراب چوبی استفاده می شود.

برخی ساخت سنتور را به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند که مانند بربط، ساز دیگر ایرانی بعدها به خارج برده‌شد. از نوازندگان معروف ساز سنتور می توان از فرامرز پایور، پشنگ کامکار، پرویز مشکاتیان، نادر سینکی، اردوان کامکار نام برد.

3) ساز های زهی (آرشه ای) Kamancheh&Violon:

همانگونه که از نام این سازها پیداست سیم بکار رفته در این گروه از سازها به وسیله کشیدن آرشه، صوتی حاصل می کند و در واقع زه‌ها با استفاده از آرشه یا کمانه به صدا درمی‌آید. مانند کمانچه،قیچک، ویلن و… که به آن سازهای زهی آرشه ای گویند.

در سازهای زهی کمانه ای اگر حرکت کمانه از نوک به سمت پاشنه باشد به آن کمانه‌کشی چپ و اگر حرکت کمانه از پاشنه به سمت نوک باشد به آن کمانه‌کشی راست می‌گویند. گاه به هنگام نواختن به جای زه کمانه از چوب کمانه استفاده می‌شود که به آن اجرای چوب‌کمانه‌ای col legno می‌گویند. اجرای چوب‌کمانه‌ای به دو صورت زنشی battuto (با زدن چوب کمانه بر روی سیم‌ها) یا کششی tratto (با کشیدن چوب کمانه بر روی سیم‌ها) انجام می‌شود. به هنگام نواختن، پس از گذری که به شکل زخمه‌ای یا هر شیوهٔ دیگری اجرا می‌شود، برای برگشت به کمانه‌کشی دستوری به نوازندگان داده می‌شود. این دستور با واژه «باکمانه» coll’arco یا arco بیان می‌شود.

ویولن: از ساز های زهی و آرشه‌ای است. ویولن کوچک‌ترین عضو سازهای زهی-آرشه‌ای است. برای نواختن معمولاً روی شانه چپ قرار می‌گیرد و با آرشه که در دست راست نوازنده‌است نواخته می‌شود. کوک سیم‌های ویولن از زیر به بم به ترتیب: می (سیم اول)، لا (سیم دوم)، ر (سیم سوم)، سل (سیم چهارم).

همچنین بخوانید: آموزش 24 نکته مهم که چگونه به یک آهنگساز خوب تبدیل شویم؟

کمانچه: یکی از سازهای اصیل ایرانی که تاکنون اساتید زیادی با این وسیله هنرنمایی کرده اند ساز کمانچه می باشد. این ساز علاوه بر شکم، دسته و سر، در انتهای پایینی ساز، پایه‌ای دارد که روی زمین یا زانوی نوازنده قرار می‌گیرد. این ساز جزو دسته سازهای زهی کمانه‌ای است. کمانچهٔ امروزی دارای ۴ سیم می‌باشد. کمانچه در زمان قدیم تنها سه سیم داشته و پس از ورود ویولن به ایران به تقلید از آن سیم چهارم به آن افزوده شده‌است. این سیم‌ها به موازات درازای ساز گستردگی دارد و آوای آن خیلی خوش و دلکش است و همچنین آواهای مختلفی را با این ساز می توان نواخت.

4) سازهای زهی (شستی دار) Piyano:

در این گروه از سازها ضربه زدن روی سیم، توسط وسیله ای مکانیکی انجام می گیرد. مانند پیانو که به آن سازهای زهی شستی دار گویند.

ساز پیانو: پیانو یکی از آلات موسیقی قدیمی است که در آن زمان قدیم هم طرفداران زیادی داشته است. از سازهای زهی ضربه ای می باشد که در سال 1709 توسط بارتولومئو کریستوفری (1655- 1730) از روی سازی به نام هارپسیکورد ساخته شد. پیانو بیشترین وسعت صوتی را در بین سازهای زهی رایج دارد (حدود هفت اکتاو) و جعبۀ صوتی بسیار بزرگی دارد که سیمها و چکشهای متعددی در آن تعبیه شده است. با فشردن کلیدهایی که خارج از جعبه صوتی و روبروی نوازنده تعبیه شده، چکشهای داخل جعبۀ صوتی ساز (که متصل به این کلیدها هستند) به حرکت درآمده و به سیمها اصابت می کنند و صدا تولید می شود.

دوستان هنرمند! شما می توانید تجربیات مفید خود را درمورد آهنگسازی و نوازندگی با ما و سایر مخاطبان به اشتراک بگذارید.