کمانچه یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین سازهای ایرانی است. در حقیقت کمانچه ما در اصل ساز ویولن است. در تاریخ این ساز ، این چنین آمده که کمانچه تکامل یافته ساز رباب است و به زمان قبل از اسلام برمیگردد و ریشه آن به منطقه سیستان و بلوچستان میرسد. شاید کمانچه نوازی کیهان کلهر یکی از دلایل علاقه زیاد ایرانیان به این ساز باشد. در ابتدا این ساز سه سیم داشت که با ورود ویولن به ایران، کمانچه نیز دستخوش تغییر شد و یک سیم دیگر اضافه شد. در این مقاله هر آنچه که لازم است تا برای یادگیری و یا خرید کمانچه بدانید جمع آوری شده است.
شناخت کمانچه
کمانچه سازی زهی آرشه ای است. کمانچه دارای چهار سیم است که از زیر به بم ر، لا، ر، لا یا می لا می لا کوک می شوند. این ساز دارای یک کاسه است که روی آن را با پوست می پوشانند، از کاسه دسته ای خارج شده که سیم های ساز از پایین ترین قسمت کاسه تا انتهای دسته کشیده می شوند و در انتها دسته ساز دور پایه ی گوشی ها پیچیده می شوند و بوسیله ی گوشی ها کوک می شوند. طول کلی ساز کمانچه حدود ۸۰ سانتی متر است. برای نواختن کمانچه ساز را روی زمین یا زانو می گذارند و ساز نسبت به بدن حالت موازی دارد.
نحوه نواختن کمانچه
به طور کلی کمانچه در حالت نشسته نواخته می شود و ساز در هنگام اجرا حول محور خود می چرخد.به گونه ای که نوازنده ساز را به طور عمودی و با دست چپ خود می گیرد و انگشتان دست چپ نیز بر روی سیم ها در طول دسته ساز حرکت می کنند و همزمان آرشه (کمانه) با دست راست به صورت افقی در حرکات رفت و برگشتی بر روی سیم ها کشیده می شود.
آشنایی با اجزای کمانچه
1- کاسه طنینی
توی این پک فوق العاده، استاد مهرزاد اعظمی کیا، نواختن کمانچه رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان یک کمانچه نواز حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
- کاسه طنینی، کاسه ای تقریبا کروی شکل و توخالی است که صفحه رویی آن باز است.
- بر روی این صفحه پوست کشیده شده و خرک نصب می شود. سطح بیرونی کاسه را نیز با قطعاتی از جنس صدف یا استخوان تزئین می کنند.
- قطر کاسه طنینی کمانچه در حدود 20 سانتی متر است.
2- پوست
- قسمت دهانه ساز با پوست پوشانده می شود. این پوسته نازک عموما از چهارپایانی مثل آهو، بز و بره تهیه می شود.
- پوست ساز نسبت به تغییر دما و رطوبت حساس است.
- این پوست باید کهنه و فاقد هرگونه بو و چربی اضافه و کاملا یک دست باشد.
3- دسته
- دسته ساز کمانچه به شکل مخروط ناقص توپر و از جنس چوب است.
- طول این دسته در حدود 25 سانتی متر و قطر آن 3 سانتی متر است.
- دسته کمانچه فاقد دستان (پرده) است.
4- خرک
- خرک کمانچه قطعه کوچکی از جنس چوب یا استخوان است که به وسیله دو پایه کوچک بر روی پوست کاسه قرار می گیرد.
- طول خرک معمولا 4 سانتی متر و ارتفاع آن 2 سانتی متر است.
- خرک معمولا از چوب عناب یا شمشاد ساخته می شود.
5- سرپنجه
- سرپنجه که از جنس چوب ساخته می شود دارای سطح رویی توخالی است.
- چهار گوشی دو به دو در طرفین سرپنجه قرار می گیرد و در بالای سرپنجه نیز قطعه ای به نام صراحی، تاج یا تنگ قرار دارد.
6- گوشی ها
- کمانچه دارای چهار عدد گوشی است که شبیه به میخ سر پهن بوده و در طرفین سرپنجه قرار می گیرند(وظیفه کنترل سیم ها).
7- پایه
- میله ای باریک و فلزی و متحرک به طول ده سانتی متر است که هنگام نوازندگی یک سر آن با پیچ به انتهای کاسه کمانچه بسته می شود و انتهای آن روی پا و یا روی زمین قرار می گیرد.
8- سیم ها
- کمانچه دارای 4 سیم با ضخامت های متفاوت است که کشیده شدن آرشه روی هریک از این سیم ها صدای کمانچه را تولید می کند.
9- آرشه
- آرشه کمانچه که به نام فارسی آن، کمانه نیز خوانده می شود از یک چوب که از یک طرف انحنا دارد و با طول تقریبی 60 سانتی متر و موی دم اسب ساخته شده است.
ویژگی های یک کمانچه خوب قبل از خرید
یادگیری کمانچه
آموختن ساز کمانچه نسبت به سازهای دیگر کمی متفاوت است.درواقع در مراحل ابتدایی آموزش تکنیک‌های خاصی به دانشجویان و علاقمندان آموخته می‌شود و از نکاتی پرده‌برداری می‌شود که هک شدن آن‌ها در ذهن و یادگیری‌شان به زمان بیشتری احتیاج دارد.
میزان یادگیری و مهارت شما تنها به کوشش شما در این زمینه بستگی دارد. اینکه زمان تمرین نت ها و تکنیک ها و کیفیت تمرین شما همگی موجب پیشرفت شما خواهد شد.
یادگیری کمانچه در حد مقدماتی و نواختن تعدادی آهنگ حدودا 1 تا 2 سال طول خواهد کشید، اما اگر قصد مسلط شدن کامل بر این ساز را دارید بدانید که تکنیک های مختلف نوازندگی کمانچه، همنوازی با سایر سازها و گروه نوازی ممکن است بین 3 تا 4 سال هم طول بکشد. البته موثرترین مساله بر سرعت یادگیری میزان تمرین هنرجو است که می تواند باعث شود این زمان کمتر یا بیشتر شود.
می توانید برای شروع از این بسته آموزشی به صورت خودآموز استفاده کنید و بعد از مدتی (حدود 3 ماه) اگر نیاز به استاد/کلاس داشتید در یکی از این آموزشگاه ها ثبت نام کنید و در کنار استفاده از بسته آموزشی، کلاس نیز بروید.
انتخاب آموزشگاه برای یادگیری کمانچه
1- بهترین آموزشگاه موسیقی برای آموزش کمانچه جایی است که هنرجو به گونه ای تربیت شود که علاوه بر صحیح و ژوست نواختن قطعات بتواند آرتیکولاسیون آن را نیز به خوبی اجرا نماید.
2- استاد مربوطه باید توانایی انتقال دانش از روش ها و متدهای به روز را داشته باشد و نواختن خلاقانه را نیز به هنرجو آموزش دهد.
3- از آنجایی که کمانچه ساز سخت و پیچیده ای است آموزشگاه و مدرس باید با استفاده از روش های انگیزشی و تشویقی شور یادگیری در هنرجو ایجاد کنند.
4- بهترین آموزشگاه های موسیقی را در اینجا معرفی کرده ایم
نکات تکمیلی
1- شاید اولین گام در یادگیری کمانچه را بتوان نحوه نشستن پشت ساز دانست. اگر اصول نشستن را از ابتدا رعایت کنید اکول صحیح، نحوه انگشت گذاری نحوه رفتن آرشه، کنترل ساز و چرخش ساز هم درست خواهد بود.
2- برای آموزش کمانچه یک متد ثابت وجود ندارد و هر استاد متد خاص خود را دارد.
3- شروع یادگیری کمانچه از سن 7 سالگی میتواند باشد و برای بزرگسالان هیچ محدودیتی ندارد.
4- از پایه ای ترین و معروف ترین کتابهای آموزش کمانچه می توان به دستور مقدماتی ویولن روح الله خالقی اشاره کرد.
