آیا تا به حال آهنگی از رادیو شنیده‌اید و با خودتان فکر کرده‌اید که نواختن آن چقدر جذاب است؟ آیا دوستانی دارید که ساز می‌نوازند و می‌خواهید با آنها سرگرم شوید؟ آیا می‌خواهید دانش هنری خودتان را تقویت کنید؟ خب یادگیری نحوه خواندن شیت موسیقی (برگه موسیقی) به شما در تمامی این حوزه‌ها کمک خواهد کرد!
موسیقی در ساده‌ترین شکل خود مثل یک زبان است که باید آنرا با صدای بلند از روی یک کتاب بخوانید. نمادهایی که روی برگه موسیقی می‌بینید در طول صدها سال مورد استفاده قرار گرفته‌اند. آنها بیانگر زیر و بمی، سرعت و ریتم آهنگ به همراه تکنیک‌های مورد استفاده برای نواختن یک قطعه هستند. نوت ها مثل حروف، میزان‌ها مثل کلمات، قطعات هم مثل جمله و به همین صورت سایر اجزا قابل تشبیه هستند. یادگیری خواندن موسیقی، دنیای جدیدی را پیش رویتان باز می‌کند!
این راهنمای گام به گام در مورد زبان موسیقی را دنبال کنید تا نواختن برایتان آسان شود.
نحوه خواندن شیت موسیقی
گام اول: نمادهای اصلی نوت گذاری را یاد بگیرید
موسیقی از انواع نمادها تشکیل شده است که شامل حامل‌ها، کلیدها و نوت ها هستند. تمامی آهنگ‌ها این مؤلفه‌های زربنایی را دارند و برای یادگیری خواندن موسیقی اول باید با این اصول آشنا شوید.
توی این پک فوق العاده، استاد الینا جبل عملی، نواختن پیانو رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان یک پیانیست حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
حامل
حامل شامل پنج خط و چهار فضا بین خطوط است. هر کدام از این فضاها جایگاه حرف متفاوتی هستند که نماینده نوت است. این خطوط و فضاها جایگاه نوت های A تا G هستند و توالی این نوت ها در طول حامل تکرار می‌شود.
کلید
دو کلید اصلی وجود دارد که باید با آنها آشنا شوید؛ اولی کلید تربل (treble) است. کلید تربل در سمت چپش دارای حرف G است. کلید G خط G روی حامل را در بر می‌گیرد. کلید تربل دانگ صدای بالاتر در موسیقی را در بر دارد پس اگر سازتان دارای دانگ صدای بالاتر (یا زیرتر) است مثل فلوت، ویالون یا ساکسیفون، برگه موسیقی شما هم روی کلید تربل نوشته می‌شود. نوت های بالاتر در کیبورد هم روی کلید تربل، نوت گذاری می‌شوند.
از نمادهای متداول برای یادآوری نام خطوط و فضاهای کلید تربل استفاده می‌کنیم. می‌توان برای به خاطر سپردن نماد EGBDF در خطوط از عبارت «Every Good Boy Done Fune» استفاده کرد. همچنین فضاهای FACE هم مثل کلمه «Face» به خاطر سپرده می‌شوند.
کلید باس
خط بین دو نقطه از کلید باس خط «F» روی حامل کلید باس است که به آن کلید F هم گفته می‌شود. کلید باس به دانگ صدای پایین‌تر اشاره دارد پس اگر سازتان دارای دانگ صدای پایین‌تر (بم‌تر) مثل قره نی، شیپور بزرگ یا ویالون سل است، پس برگه موسیقی شما هم روی کلید باس نوشته می‌شود.
برای به خاطر سپردن خطوط کلید باس حروف GBDFA را معادل «Good Boys Do Fine Always» در نظر بگیرید برای فضای ACEG هم عبارت «All Cows Eat Grass» را در نظر بگیرید.
نوتها
نوت های قرار گرفته روی حامل به ما می گویند که کدام حروف را باید به چه مدت با ساز بنوازیم. هر نوت دارای سه بخش سر، ساقه و پرچم است.
سر نوت می‌تواند تو پر یا خالی باشد. محل قرارگیری سر نوت روی حامل (روی خط یا در فضای بین خطوط) مشخص می‌کند که کدام نوت را خواهید نواخت. گاهی اوقات سرنوت بالاتر یا پایین‌تر از پنج خط و چهار فضای خالی بین خطوط حامل قرار می‌گیرد تا نشان دهد که نوت ها باید بالاتر از نوت های B و C نواخته شوند.
ساقه نوت، خطی باریک است که از سر نوت به سمت بالا یا پایین امتداد می‌یابد. خط از سمت راست نوت به سمت بالا یا از سمت چپ به سمت پایین ترسیم می‌شود. جهت خط تأثیری روی نواختن نوت ندارد ولی روشی برای خواندن آسانتر نوت ها است تا به طور متناسب روی خطوط حامل قرار گیرند. به عنوان یک قاعده نوت هایی که در بالای خط B روی حامل قرار دارند، ساقه‌هایی به سمت پایین دارند و آنهایی که در پایین خط B هستند، ساقه‌هایی به سمت بالا دارند.
پرچم نوت هم نشانه‌ای قوس دار در سمت راست ساقه نوت است این نشانه مدت زمان نگه داشتن یک نوت را به شما می‌گوید. در زیر می‌بینم که چگونه یک پرچم واحد، مدت نواخت نوت را کوتاه می‌کند در حالیکه چند پرچم آنرا کوتاه‌تر هم می‌کند.
حالا که با اجزای هر نوت آشنا شدید نگاهی دقیق‌تر به سرهای توپر و تو خالی نوت می‌اندازیم. پر یا خالی بودن نشان دهنده ارزش نوت یا مدت زمان نگه داشتن نوت است اول از نوت توپر شروع می‌کنیم که یک چهارم نوت است و یک ضرب نواخته می‌شود. نوت تو خالی با ساقه‌ای در سمت چپ نوت، دو ضرب نواخته می‌شود. نوت تو خالی بدون ساقه هم اینگونه است؛ «O» و یک نوت کامل محسوب شده و نشانه چهار ضرب است.
روش‌های دیگر هم برای افزایش طول یک نوت وجود دارد. برای مثال یک نقطه بعد از سر نوت یک نیمه نوت دیگر هم به آن اضافه می‌کند. بنابراین نصفه با یک نقطه معادل یک نوت نصفه و یک چهارم نوت است. به همین صورت نوتی با یک نقطعه معادل یک نصفه به اضافه نوت یک هشتم است. از خط اتصال هم می‌توان برای گسترش یک نوت استفاده کرد. دو نوت که به هم متصل شده‌اند باید به اندازه ارزش هر دو نوت در کنار هم نگه داشته شوند و اتصالات متداول هم برای تعیین نوت هایی که باید در طول میزان‌ها یا بارها نگه داشته شوند، به کار می‌روند.
عکس این قضیه هم حاکم است، مقدار زمان نگهداری یک نوت را می‌توان به اندازه یک چهارم نوت کاهش داد. نوت های سریع‌تر هم با پرچم‌ها مشخص می‌شود، همانگونه که در بالا اشاره شده البته می‌توان از تیرهای (Beams) بین نوت ها هم استفاده کرد. هر پرچم، ارزش یک نوت را نصف می‌کند، پس یک پرچم واحد معادل 2/1 از نوت یک چهارم است، دو پرچم هم این مقدار را نصف کرده و به 4/1 از نوت یک چهارم می‌رساند. تیرها هم امکان خواندن دقیق‌تر نوت ها را به ما می‌دهند. همانگونه که مشاهده می‌کنید هیچ تفاوتی در میان نوت های یک هشتم و یک شانزدهم در تصویر بالا وجود ندارد.
اگر نخواهیم نوتی بنوازیم چه می‌کنیم؟ خب استراحت می‌کنیم! استراحت هم مثل یک نوت، مدت زمان مشخصی طبق شکل آن دارد که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید.
گام دوم: از ضرب استفاده کنید
برای نواختن باید متراژ آنرا بشناسید که همان ضرب مورد استفاده در حین رقص، دست زدن یا پا کوبیدن همراه با یک آهنگ است. متر در حین خواندن موسیقی مشابه کسری است که عددی در بالا و پایین آن قرار گرفته است و کسر میزان آهنگ محسوب می‌شود. عدد بالایی تعداد ضرب‌ها در هر میزان را نشان می‌دهد که همان فضای حامل در بین خطوط عمودی (یا همان بار ) است. عدد پایینی هم ارزش نوت برای هر ضرب را مشخص می‌کند.
مثال بالایی دارای کسر میزان 4/4 است یعنی 4 ضرب به ازای هر بار وجود دارد و هر نوت یک چهارم هم یک ضرب نواخته می‌شود. با اعداد فوق به صورت 1 ، 2 ،3، 4 – 1، 2، 3، 4 را بنوازید.
در مثال زیر کسر میزان برابر با 4/3 یعنی 3 ضرب به ازا هر بار وجود داردو هر نوت یک چهارم یک ضرب نواخته می‌شود برای نواختن نوت زیر به صورت 1، 2، 3 – 1، 2، 3 بنوازید.
دوباره نگاهی به مثالهای فوق می‌اندازیم. توجه کنید که کسر میزان در شعر «Tminkle Twinkle Little Star» یعنی 4 ضرب در هر میزان و 4 نوت در میزان دوم قرار دارد. چون دو نوت یک چهارم و یک نوت نصفه دارید که جمع آنها معادل 4 ضرب می‌شود.
علاوه بر ارزش نوت ها و کسر میزان، آخرین جزء از حس ریتم هم تمپو یا تعداد ضرب‌ها در هر دقیقه است. تمپو سرعت نواخت قطعه را مشخص می‌کند و غالباً در بالای برگه موسیقی نشان داده می‌شود. تمپویی معادل 60BPM (ضرب در هر دقیقه) یعنی 60 نوت را در هر دقیقه یا یک نوت واحد در هر ثانیه نواخته خواهد شد. به همین صورت تمپوی 120 دارای سرعت دو برابری و 2 نوت در هر ثانیه است. شاید عبارات ایتالیایی «لارگو»، «آلگرو» یا «پرستو» را هم در بالای برگه مشاهده کرده‌اید که تمپوهای متداول هستند. نوازندگان از ابزاری به نام مترونوم استفاده می‌کنند تا در حین تمرین یک قطعه جدید، سرعت مناسب را حفظ کنند.
گام سوم: ملودی بنوازید
به شما تبریک می گویم، کم مانده تا خواندن موسیقی را یاد بگیرید! در ابتدا نگاهی به گام‌ها می‌اندازیم. یک گام از هشت نوت متوالی تشکیل می‌شود برای مثال، گام C ماژور از C,D,E,F,G,A,B,C تشکیل می‌شود. فاصله بین نوت اول گام ماژور C و آخرین نوت، یک اکتاو را تشکیل می‌دهد. گام C ماژور اهمیت زیادی از نظر تمرینی دارد چون هنگامیکه گام C دارید سایر گام‌های ماژور هم در این مکان قرار خواهند گرفت. هر کدام از نوت های گام ماژور C با یک کلید سفید روی کیبورد در ارتباط قرار می‌گیرند در تصویر زیر گام C ماژور روی حامل و کلیدهای مرتبط با آن روی کیبوردتان نمایش داده شده‌اند:
متوجه شده‌اید که با پیشروی در طول حامل به سمت راست کیبورد، دانگ صدای نوت ها بالاتر (زیرتر) می‌رود. کلیدهای مشکی چه می‌شوند؟ به لحاظ موسیقیایی، کل تون‌های یا کل گام‌های بین حروف نوتی، صدای تولید شده به وسیله سازمان را محدود خواهند کرد. حالا نواختن گام ماژور C را در نظر بگیرید. فاصله میان کلیدهای C و D در گام C یک گام کامل است، با این حال فاصله میان کلیدهای Eو F در گام C، نیم گام است. آیا متوجه تفاوت شده‌اید؟ کلید مشکی بین کلیدهای E و F وجود ندارد؛ پس فقط نیم گام از همدیگر فاصله دارند. هر گام ماژوری که روی کیبورد می‌نوازید دارای الگوی مشابهی به صورت نوت کامل- کامل- نیمه- کامل- کامل- کامل- نیمه است. انواع گام‌های دیگری هم وجود دارند که هر کدام صداهای منحصر به فردی دارند مثل گام‌های مینور، گام‌های مودال (modal) و غیره که بعداً به آنها خواهیم پرداخت. فعلاً روی گام‌های ماژور و الگوی گام ماژور متمرکز می‌شویم. در ادامه دوباره نگاهی به گام ماژور C روی کیبورد می‌اندازیم.
نیمه تون‌ها یا نیم گام‌ها روی کیبورد امکان نگارش انواع اصوات درون یک آهنگ را فراهم می‌کنند. یک شارپ با نماد# مشخص می‌شود یعنی این نوت یک نیمه تون (یا نیم گام) بالاتر از سر نوت است که در سمت راست آن روی برگه موسیقی نوشته می‌شود. در عوض نماد ♭ مربوط به نوت فلت است یعنی این نوت یک نیمه تون پایین‌تر از سر نوت است و در قسمت راست آن نوشته می‌شود. با توجه به تصویر کیبورد و حامل نوت گذاری شده در زیرش، هر نیم گام بین نوت های C و E قرار دارد که مکان استفاده از شارپ یا فلت هم وابسته به حرکت شما به سمت بالا یا پایین کیبورد است.
نمادی دیگر در مورد نیمه تون‌ها، نماد طبیعی به شکل ♮ است. هر نوتی شارپ یا فلت است و این شارپ یا فلت در طول میزان بسط می‌یابد در غیر اینصورت طبیعی محسوب می‌شود. نماد طبیعی باعث لغو نماد شارپ یا فلت درون میزان یا آهنگ می‌شود. نواختن C تا E با نمادهای طبیعی به صورت زیر خواهد بود.
در نهایت برای خواندن موسیقی باید نشانه‌های کلیدی را بشناسید. در حال حاضر یک نشانه کلیدی را می‌شناسید که کلید C است! گام ماژور C که در بالا آموختید روی کلید C قرار می‌گیرد. گام‌هایی که تونیک هستند، نوت برتر درون یک گام هستندو نوع نواختن کلید را مشخص می‌کنند. می‌توانید گام ماژور را روی هر نوتی آغاز کنید و الگوی نوت کامل- کامل- نیمه- کامل- کامل- کامل- نیمه را دنبال کنید. حالا این الگو را روی کلیدهایی به غیر از کلید C دنبال کنید تا از شارپ‌ها و فلت ها استفاده نمایید.
از این رو شارپ‌ها و فلت ها را به عنوان نشانه‌های کلیدی آهنگتان درست قبل از متر و بعد از کلید روی برگه موسیقی قرار داده‌ایم. یعنی باید این شارپ‌ها و فلت ها را در موسیقی رعایت کنید مگر آنکه نماد طبیعی آنها را طرد کند. نشانه‌های کلیدی یک قطعه را براساس شارپ‌ها و فلت های نشان داده شده تشخیص خواهید داد. نگاهی به برخی از نشانه‌های کلیدی با استفاده از شارپ‌ها و فلت ها می‌اندازیم.
گام چهارم: ابزارهای رایگان را فراموش نکنید
امیدواریم برای یادگیری خواندن موسیقی انگیزه گرفته باشید! می‌توانید برای یادگیری نوت خوانی از دستورالعمل‌ها و آموزش‌های کتبی و ویدئویی آنلاین استفاده نمایید. می‌توانید قطعات محبوب و مشهور را با توجه به موسیقی مکتوب آنها بنوازید که در شبکه‌های اجتماعی و مجازی در اختیارتان هستند. همچنین می‌توانید یادگیری نوت خوانی را از آهنگهای محبوبتان شروع کنید که برگه‌های آنها برای افراد تازه کار موجود است. البته اپلیکیشن های رایگانی هم امکان دسترسی به برگه‌های نوت موسیقی را برایتان فراهم می‌کنند.
موفق باشید و از همه مهم‌تر خوش بگذرانید و از موسیقی لذت ببرید!
