محمدرضا لطفی ردیف دان ، موسیقی دان ، آهنگ ساز ، نوازنده برجسته تار و سه تار و کمانچه همچنین پژوهشگر و مدرس موسیقی سنتی ایرانی بود. او از چهره های تأثیرگذار موسیقی ایرانی بود و با خلق آثاری چون «ایران ای سرای امید» ، «کاروان شهید» ، «برادر بی قراره» و «عشق داند» به میان توده مردم راه یافت. لطفی بنیان‌گذار کانون فرهنگی و هنری چاووش، گروه شیدا و مکتب‌خانه میرزا عبدالله بود و شاگردان زیادی زیر نظر او موسیقی را فرا گرفتند و در کنار بزرگترین نوازندگان ایران هنرنمایی کرد. در این مقاله این هنرمند بزرگ را در ادامه به طور کامل به شما معرفی خواهیم کرد.
زندگینامه محمد رضا لطفی
استاد محمدرضا لطفی در بیست و پنجم دی ماه 1325 درشهرگرگان در خانواده ای فرهنگی که پدر و مادر هردو معلم بودند دیده به جهان گشود. او یکی از چهره‌های برجسته‌ی موسیقی ایرانی، آهنگساز، موسیقی دان، ردیف دان، نوازنده و مدرس تار و سه تار بوده است.
مادرش از اهالی شهرگرگان و پدرش زاده ی یکی از شهرهای استان اردبیل و مرکز شهرستان خلخال بود.و از انجا که در اثرشیوع بیماری وبا خانواده ی خود را ازدست داد به نزد یکی از اقوامش در رودسرکه یکی از شهرهای استان گیلان است فرستاده شد.پدر و مادر ایشان در جوانی به شغل معلمی اشتغال داشتند و در دوران رضاشاه پهلوی طی فرمانی از طرف رضاشاه که همه ی معلمان مجرد را در ظرف سه ماه به ازدواج موظف کرده بود باهم اشنا شدند وازدواج کردند و به مدت 15 سال در شمال شرقی ایران در منطقه ای بنام ترکمن صحرا به معلمی پرداختند.
وی تحصیلات عمومی اش را در گرگان گذراند و سپس برای فراگیری تار به تهران نقل مکان کرد. او در آغاز در کلاس های شبانه ی هنرستان عالی موسیقی ملی که توسط انجمنی بنام انجمن دوستداران موسیقی ملی به کوشش روح الله خالقی درتهران تاسیس شده بود نام نویسی کرد.پس از مدتی به کلاس های روزانه نیز راه پیداکرد.
استاد لطفی ظرف مدت پنج سال و اندی به آموختن موسیقی نزد اشخاصی چون علی اکبر شهنازی و حبیب الله صالحی در کلاس های ازادهنرستان موسیقی پرداخت.آشنایی ایشان با حسین علیزاده و داریوش طلایی مربوط به سال اول حضورشان درهنرستان موسیقی میباشد.در دوره ی هنرستان بودکه به دعوت حسین دهلوی به ارکستر استاد صبا رفت و در آنجا بعنوان نوازنده ی تارمشغول بکارشد.
او پس از راه‌یابی به دانشگاه، در سال های تحصیلی 1352 تا1353 زیر نظراستاد محمدتقی مسعودیه اهنگساز وموسیقیدان که با نام پدراتنوموزیکولوژیاز ایشان یاد میشود، و با رسالهٔ موسیقیِ آوازیِ ایران — مکتب اصفهان و تبریز موفق به دریافت مدرک کارشناسی از دانشکده ی هنرهای زیبایی تهران شد و در همان‌جا شروع به تدریس کرد.در سال ۱۳۵۳ به عضویت گروه علمی دانشکده موسیقی درآمد، وظرف مدت یک سال و نیم مدیر گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبای تهران بود تااینکه از این سمت استعفاداد.
ایشان پس از ورود به دانشگاه به مرکز حفظ واشاعه موسیقی راه یافت و فراگیری ردیف‌های آوازی و سازی را نزد استادانی چون نورعلی برومند، عبدالله دوامی و سعید هرمزی شروع کرد. لطفی مدتی را به موسیقی کلاسیک غرب پرداخته و فراگیری ویولن را شروع می‌کند، اما پس از مدت‌ها باز به سراغ سه تارش می‌رود.
استاد محمدرضا لطفی صبح روز جمعه، دوازدهم اردیبهشت ماه 1393 بر اثر بیماری سرطان درسن ۶۷ سالگی در بیمارستان پارس تهران دارفانی را وداع گفت.
آثار محمدرضا لطفی
| از میان ریگ‌ها و الماس‌ها | بیداد (1364) | بیخود شده | تنها یک خاطره (1386) | سایه جان (1389) |
| جان جان (1355) | چشمه نوش (1372) | بسته نگار | صد سال سه تار (1386) | هزار مضراب-نم باران (1390) |
| کنسرت شیدا(1356) | چهرگاه(1372) | صد سال تار(1380) | کنسرت کاخ نیاوران (1386) | شبروان(1390) |
| هنگامه اخوان و لطفی | به یاد درویش خان(1372) | یادواره استاد مهدی کمالیان(1382) | ردیف میرزاعبدالله(1387) | هنر گام زمان(1391) |
| به یاد عارف(1357) | گریه بید(1372) | جام تهی (1383) | وطنم ایران(1387) | کنسرت هنر گام زمان(1391) |
| سپیده(1358) | معمای هستی(1376) | قافله سالار(1384) | یادواره عارف قزوینی (12387) | یادواره رضاقلی‌میرزا ظلی (1391) |
| عشق داند(1359) | ردیف آوازی عبدالله دوامی(1376) | پرواز عشق (1384) | بال در بال(1388) | جادوی سکوت(1391) |
| چاووش ۱–۱۲(مجموعه البوم) | چهره به چهره(1377) | خموشانه(1385؟) | ای عاشقان(1388) | زخمه ساز(1392) |
| موسیقی متن فیلم حاجی واشنگتن(1361) | راست پنجگاه(1377) | یادواره استاد نورعلی برومند(1386) | کنسرت گروه بانوان شیدا(1388) | کنسرت شهر اصفهان(1392) |
| به یاد طاهرزاده(1363) | رمز عشق (1377) | همیشه در میان(1386) | بهانه از توست (1389) | سربداران(1392) |
محمد رضا لطفی و کانون چاووش
اساتید محمدرضا لطفی در دوران اوج گیری انقلاب، کانون موسیقی چاووش را با همکاری هنرمندانی چون هوشنگ ابتهاج، محمدرضا لطفی، شهرام ناظری، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان، علی اکبر شکارچی و … راه اندازی کرد و در یک فعالیت چشمگیر آثاری از این گروه به جای ماند که به گفته بسیاری از اساتید از بهترین کارهای موسیقی ایران به شمار می روند؛ آثاری که بخش هایی از آن در قالب «چاووش» در چند آلبوم تولید شد و برخی از آنها نواهای انقلابی بود که حتی به شکل دستفروش در ایام انقلاب توزیع می شد.
این گروه پس از انقلاب به واسطه شرایط متفاوتی که برای هر یک از اعضایش پدید آمد، منحل شد و پس از آن، چاووش پس از سفرهای بسیاری که برای کنسرت به ایتالیا، فرانسه و آلمان کرد.
محمدرضا لطفی در سال 1365 به آمریکا رفت و تا سال 1385 به ایران باز نگشت. او در طولِ این سال ها ، علاوه بر کنسرت های متعدد در سراسر آمریکا ، مؤسسه فرهنگی و هنری آوای شیدا را در واشینگتن ، دی.سی. بنیان گذاشت ، و شعبه های دیگر آن را در شهرهای مختلف جهان از جمله پاریس ، زوریخ و ژنو بازگشایی کرد.
کتاب سال شیدا
از اوایل دههٔ هفتاد کتابی تحت عنوان کتاب سال شیدا به کوشش محمدرضا لطفی چاپ شد. تا دههٔ نود این کتاب وارد بازار کتاب می‌شد و موضوع و مطالب کتاب حاوی مقالات گردآوری شده به قلم موسیقیدان‌های ایرانی و همچنین مقالات ترجمه شده در باب موسیقی بود. محمدرضا لطفی در هر شمارهٔ کتاب مقاله‌ای پژوهشی از موسیقی ارائه می‌داد.
مکتب‌خانه میرزا عبدالله
هنرستان آزاد موسیقی (مکتب‌خانه میرزا عبدالله) موسسه‌ای آموزشی است که به سرپرستی و زیر نظر محمدرضا لطفی در سال ۱۳۷۲ تشکیل شد. این مکتب‌خانه به تعلیم ساز و آواز ایرانی با متد تاریخی آن یعنی سینه به سینه (شفاهی) می‌پردازد. محتوای دروس بر پایهٔ ردیف میرزا عبدالله فراهانی بوده که تحت نام «متن و حاشیه ردیف» شناخته شده‌است. در کنار آموزش ردیف به پیشرفت فن (تکنیک) نوازندگی هنرجویان، با متد برگرفته از ردیف نیز توجه میشود.
سبک نوازندگی محمد رضا لطفی
محمدرضا لطفی یک نوازنده و یک آهنگساز سنتی بود که با تکیه بر موسیقی سنتی و ردیف (که به اصل ردیف خیلی اعتقاد داشت) و تلاش کرد نوازندگی ردیف را به شکل امروزی وارد موسیقی ایرانی کند، چون هنرمندان قبل از او مانند جلیل شهناز، فرهنگ شریف، لطف‌الله مجد و… براساس شالوده ردیف و گوشه‌های ردیف ساز می‌زدند ولی جمله‌پردازی آنها متفاوت با جمله‌پردازی های ردیف بود. محمدرضا لطفی سعی داشت ضمن اینکه از تکنیک‌های مدرن‌تری نسبت به اساتید گذشته استفاده کند و از نوع خاصی ضربی (چهارمضراب) که مخصوص به ردیف بود استفاده کرد.
حرف آخر و یک اثر فوق العاده شنیدنی از استاد
محمدرضا لطفی نوازنده‌ای عاشق موسیقی ایرانی بود. او عاشق ایران بود و در تمام عمر تلاش کرد تا ارزش‌های موسیقی ایرانی را نمایان کند. او کسی بود که وون را کنار گذاشت تا با تارنوازی روح و هویت ایرانی خود را حفظ کند.
