تفاوت تار و سه تار چیست؟ (و شباهت)

تار و سه تار متعلق به ایران و در کل سرزمین‌های آریایی هستند و جز سازهای اصلی ایرانیان است. ساز باستانی سه تار قدمتی چند هزار ساله و برای تار دست‌کم پانصد سال قدمت تخمین زده می‌شود. تار در دوره‌های پیشین، خصوصاً دوره قاجار، ساز غالب موسیقی ایرانی بوده است.

در گذر زمان این دو ساز دستخوش تغییراتی شده اند برای مثال یکی از مهم‌ترین تغییرات بوجود آمده در ساختار سه‌تار، اضافه شدن سیم چهارم به این ساز است، که به روایت از استاد ابوالحسن صبا، درویشی به نام مشتاق علی شاه اقدام به این کار کرده است (به همین دلیل این سیم به “سیم مشتاق” معروف است). در این مقاله به بررسی تفاوت های این دو ساز خواهیم پرداخت.

تفاوت ها

1-تفاوت در ظاهر

یکی از تفاوت‌های تار و سه تار در ابعاد و شکل آنها است.

ظاهر تار

• ساز تار جثه بزرگ‌تری دارد.
• کاسه آن دو بخشی است.
• تعداد سیم‌ها و گوشی‌ها به 6 عدد می‌رسد.
• شکل جایگذاری گوشی‌ها در جعبه گوشی (سر دسته) که در ساخت تار به سرپنجه معروف است.
• بر حسب مدل موردنظرِ سازنده تفاوت‌هایی دارد و به همین دلیل وزن ساز تار بیشتر از سه تار است.
• روی کاسه تار پوست کشیده می‌شود.

ظاهر سه تار

• سه تار در مجموع کوچک‌تر از تار است.
• 4 سیم دارد و کاسه آن گلابی‌شکل است.
• نوع ساخت کاسه سه تار ممکن است یک‌تکه تا ترکه‌ای (چند تکه) باشد.
• گاهی ابعاد و شکل کاسه، بنا به الگویی که سازنده در ساخت سه تار از آن استفاده می‌کند کمی متفاوت است؛ یعنی در برخی سه تارها کاسه بیضی‌تر و در بعضی گردتر است.
• از نظر جرمی نیز سه تار بسیار سبک‌تر از تار است.
• روی کاسه سه تار را با لایه چوب نازکی می‌پوشانند که به آن صفحه گفته می‌شود.

شباهت در ظاهر

• به طور کلی این دو ساز شباهت هایی نیز دارند همچون تعداد پرده ها که هردو 28 عدد و برابر هستند. همچنین طول دسته یکسان آن ها یکی دیگر از شباهت های این دو ساز است.
• نکته دیگر درباره ظاهر این دوساز چوب استفاده شده در آن است، که با توجه به سلیقه سازنده گاهی مشابه یکدیگر هستند.

2-تفاوت در صوت

به طور کلی شکل ظاهری و تعداد سیم‌های هر ساز بر دستگاه تولید صوتی آن تاثیر مستقیم دارد.

• نَواک یا ارتفاع صوتی، بسته به وضعیت فیزیکی ساز معنی می‌شود. سازی مثل تار و سه تار وسعت صدایی مشخص و یکسانی دارند چرا که تعداد پرده‌ها و مناطق صدایی آنها کاملا یکسان و برابر است.
• تعداد تولیدکننده‌های صوتی در تار (سیم‌ها) بیشتر است پس طبیعتا صدای تار در هنگام نواخته شدن حجم‌دارتر و پرتر از صدای سه تار به گوش می‌رسد.
• صدای تار اصولا صدایی تیز تر و شفاف‌تر است ولی در مقابلش سه تار، صدای تخت‌تر و زنگ‌داری تولید می‌کند.

تفاوت های تنبور و سه تار

3-تفاوت در کارکرد اجرایی

• تار بخاطر صدای قوی‌تر و پرتری که دارد به راحتی می‌تواند نقش ساز گروهی را در آنسامبل‌های کوچک و بزرگ بپذیرد.
• ساز سه تار بیشتر مناسب تکنوازی و یا دونوازی است. ساز دیگر در دونوازی با سه تار سازی است که رنگ صوتی مکمل دارد. ساز مکمل برای سه تار سازی است که مناطق صوتی بم‌تر از سه تار مثل عود یا سازهای کوبه‌ای دارد.

4-تفاوت در قیمت

ساز تار به دلایلی نسبت به ساز سه تار گران‌تر است هرچند در هر دو ساز، نمونه‌های ویژه‌ای به عنوان استثنا وجود دارد که ممکن است به خاطر حرفه‌ای بودن برند یا عناصر تزیینی به کار رفته در ساز، با قیمت بالا و متفاوتی روبرو شوید.

نکات تکمیلی

• مضراب سه تار با ناخن زده میشود و انگشت سبابه به صورت رفت و برگشت سیم را به صدا درمی آورد. اما مضراب تار یک تکه فلز برنجی است که در انتهای آن موم قرار دارد .
• از نظر شخصیتی سه تار مثل دختر ظریف و طناز است و تار مثل پسر قوی و چابک است .
• از نظر سیم، سه تار 4 سیم به نام های « دو – سل – دو – دو » دارد. تار هم 6 سیم با همین نامها دارد. یعنی « دو دو – سل سل- دو دو » . سیم اخری ضخیم تر به همراه سیم کنارش دو کوک میشوند . انگشت گذاری ها در تار و سه تار شبیه بهم است .

برای یادگیری تار کلیک کنید

برای یادگیری سه تار کلیک کنید