توبا (tuba) نوعی ساز برنجی است که اندازه بزرگ و صدای قوی ای دارد. این ساز از لوله های پیچ دار عمودی، سه یا چهار سوپاپ، یک سوراخ مخروطی پهن، شیپوری و یک دهانی فنجانی شکل تشکیل شده است. بخش های مختلف توبا با استفاده از تکنیک های استاندارد و از برنج قابل تراش طی فرایندی فرم گرفته و خم می شوند. این ساز برای اولین بار در اوایل قرن نوزدهم اختراع شد تا صدای باس هم به گروه ساز های برنجی اضافه شود.
معرفی توبا
توبا جز ساز های بادی برنجی است. صدایی که این ساز تولید می کند، با تماس لب ها روی دهانی ساز و سوت زدن به وجود می آید. این کار باعث ایجاد لرزش در ستون هوای داخل ساز می شود. وقتی هوا از طریق شیپوری ساز خارج می شود، صدای رسایی به گوش می رسد. صدایی که شنیده می شود، مستقیما با طول لوله ای که هوا از آن خارج می شود، ارتباط دارد.
با گرفتن سوپاپ ها، طول لوله کوتاه و بلند شده و لحن صدا تغییر می کند. در یک ارکستر، توبا برای تولید پایین ترین نت ها مورد استفاده قرار می گیرد. بسته به نوع توبا، با این ساز می توان نت هایی به بمی نت D پایینی پیانو را اجرا کرد. اغلب از توبا برای نواختن نت های استکاتو سولو سریع استفاده می شود اما توانایی اجرای ملودی های ساستین یا مستمر هم با این ساز وجود دارد.
تاریخچه
سیر تکاملی توبا اوایل قرن نوزدهم آغاز شد. در طول دهه 1820، سازندگان مختلف این ساز افیکلید که مدل ابتدایی توبا بود را ساختند. افیکلید نوعی شیپور کلید دار بود که ظاهرا می توانست صدا هایی به بمی نت F تولید کند. با این وجود نواختن این ساز دشوار بود و هیچ وقت مورد استقبال موسیقی دانان قرار نگرفت. برای برآورده کردن خواسته رهبران ارکستر و توجه به ذائقه آن ها، به یک ساز برنجی سوپاپ دار نیاز بود تا بتواند نت های پایین را بنوازد. به همین علت هم توبا اختراع شد.
در سال 1835 اولین ساز توبا باس توسط یوهان گوتفرید موریتز (سازنده ساز) و ویلهایم وایپراخت (رهبر ارکستر) ثبت اختراع شد. این ساز به دلیل اینکه به نوع جدیدی از شیر پیستونی کوتاه به نام پمپ برلینی مجهز بود، کاملا با افیکلید کلید دار فرق داشت. نمونه اولیه توبا با نوع مدرن آن متفاوت بود اما ویژگی های اساسی مشترکی با هم داشت. مثلا توبای کلاسیک هم بر پایه نت F که کوک استاندارد توبا ارکستری بود، ساخته شد. 5 سوپاپ داشت که می توانست نواک ساز را پایین بیاورد. بدنه برنجی و اتصالات نقره ای هم داشت.
در مرحله بعد، موریتز و ویپراخت ساز پیشرفته تری به نام بمباردون را ساختند. این ساز به طور کلی شبیه افیکلید بود با این تفاوت که سوپاپ داشت. سازندگان دیگر هم از طراحی آنها الهام گرفتند و کمی آن را اصلاح و شروع به تولید بمباردون در اندازه ها و شکلهای مختلف کردند. برای چندین سال از سوپاپهای چرخان به جای سوپاپهای پمپی برلینی استفاده شد. در سال 1845 آدولف ساکس گروهی از ساکس هورن ها که گستره آوایی سوپرانینو تا کنتراباس را پوشش می داند را به ثبت رساند. این سازها از این نظر که گستره آوایی بسیار پایینی داشتند خیلی شبیه به توبای امروزی بودند.
در سال 1849 هلیکون باس عرضه شد. این ساز لوله های باریک مارپیچی داشت و طوری طراحی شده بود تا روی شانه نوازنده قرار بگیرد . این ساز اولین بار به خاطر سبکی و راحتی در حمل و نقل در گروه موسیقی ساز های بادی برنجی Great Britain محبوبیت پیدا کرد. در دهه 1760 رهبر ارکستر معروف آمریکایی ، جان فیلیپ سوزا، به شرکت چارلز جرارد کان سفارش تولید یک نسخه مخاطب پسندتر هلیکون را داد. این ساز بعد ها به عنوان سوزافون شناخته شد.
وقتی توبا برای اولین بار معرفی شد، به سرعت جایگزین افیکلید در گروه ها و ارکستر های آلمان شد. زمان زیادی طول کشید تا این ساز در سایر کشور ها مخصوصا انگلیس و فرانسه با استقبال رو برو شود. تا سال 1880 توبا به یک ساز باس برنجی استاندارد تبدیل و افیکلید منسوخ شد.
طراحی
طراحی کلی توبا نسبت به روز های اول کمی تغییر کرده است. توبا در حال حاضر یک ساز حجیم است که یک شیپور بزرگ به قطر 35.5 تا 76.2 سانتی متر دارد. لوله اصلی به صورت یک لوله مارپیچ بیضی به همراه شیپوری به سمت بالا است که انواع مختلفی دارد. مثلا سوزافون؛ سازی با شکل مدور است که یک شیپور رو به جلو دارد. توبا های عمودی خاص هم از یک شیپور رو به بالا ساخته شده اند. شیپور های بعضی از توبا ها هم به سمت چپ یا راست است. موقعیت قرارگیری شیپور بسیار مهم است زیرا روی کیفیت کلی صدایی که ساز تولید می کند، تاثیر می گذارد.
اکثر توبا ها چهار سوپاپ دارند که از نوع پیستونی هستند. با این وجود ساز های خاصی هم هستند که دو تا شش سوپاپ دارند. سوپاپ های چرخان هم در برند های خاص این ساز به کار می روند. این سوپاپ ها سریع تر از شیپور های پیستونی عمل می کنند اما مقاومت کم تری دارند. این ساز دهانی فنجانی شکل بزرگی هم دارد. توبا ها با 5 کلید مختلف یعنی B فلت دابل، C دابل، E فلت، F و شیپور کنتراباس G دابل در دسترس اند.
مواد اولیه
مواد اولیه برای ساخت توبا های استاندارد عمدتا فلز برنج است. برنج آلیاژی است که از مس و روی تشکیل شده است. فلزات دیگری که ممکن است برای تغییر ویژگی های این ساز مورد استفاده قرار بگیرند، قلع و نیکل هستند. رایج ترین فلز مورد استفاده در ساخت این ساز ، برنج زرد است که حاوی 70 درصد مس و 30 درصد روی می باشد .
این ماده زرد رنگ، چکش خوار و انعطاف پذیر است. در صورتی که لازم باشد ویژگی های این ساز تغییر کند، از سایر انواع برنج هم استفاده می شود. مثلا برنج طلایی- قرمز که 80 درصد مس و 20 درصد روی است رنگ طلایی بیشتری به ساز می دهد و صدایی که تولید می کند ، کمی متفاوت خواهد بود. از برنج نقره ای هم که شامل مس، روی و نیکل است، استفاده می شود.
وجود روی در برنج باعث به وجود آمدن آلیاژی می شود تا در دما های پایین تر بتوان با آن کار کرد. برخی از تولیدکنندگان سفارشی از ترکیب خاصی برای بخش های مختلف توبا استفاده می کنند. مثلا از فلزی مثل آمبرونز که ترکیبی از مس (85%)، روی (13%)، قلع (2%) است، برای ساختن بخش شیپوری استفاده می شود.
علاوه بر برنج ، فقط از چند فلز دیگر می توان برای ساخت توبا استفاده کرد. اکثر پیچ ها از استیل ضد زنگ ساخته شده اند. در برخی موارد سطوح خاصی در ساز مثل سوپاپ ها یا لوله های کشویی، با کروم یا آلیاژ نیکل پوشانده شده اند. این پوشش باعث کم شدن اصطکاک شده و کمک می کند تا قطعات آزادانه تر حرکت کنند.
طی مراحل ساخت، از فرایند ذوب و جوش برای متصل کردن لوله های مختلف استفاده می شود. برای کاهش احتمال آسیب، نمد های حلقوی در جا هایی که دکمه سوپاپ باید در آن جا قرار بگیرد، گذاشته می شود. برای تزئین از ماده ای مثل مروارید روی دکمه سوپاپ استفاده می شود . از چوب پنبه هم ممکن است برای پوشاندن کلید آب استفاده شود. علاوه بر این ها برای کاهش وزن ساز، قسمت عمده سوزافون از فایبر گلاس ساخته شده است.
چند واقعیت جالب درباره ساز توبا
با این که توبا ساز اصلی ارکستر ساز های بادی برنجی است، اما بیشتر مردم در مورد آن اطلاعات کمی دارند. مطمئنا اگر با چند واقعیت جالب در مورد تاریخچه و کاربرد آن آشنا شوید ، دیدتان نسبت به این ساز عوض خواهد شد یا حداقل اطلاعات تان تکمیل می شود.
1-توبا توسط ویلیام فردریک ویپراخت و یوهان گوتفرید موریتز در 12 سپتامبر 1835 اختراع شد.
2-توبا (Tuba) یک واژه لاتین و به معنای ترومپت یا شیپور است.
3-توبا ها به ارکستر معرفی شدند تا جایگزین افیکلید ، ساز کلید دار دوره رنسانس شوند.
4- افیکلید فاکتور های لازم برای این که جایگزین توبا در ارکستر شود را داشت اما یک کمپین موفق بازاریابی با معرفی توبا به عنوان یک ساز به روز، به زور جایش را گرفتند.
5-توبا چیزی فراتر از این است که برای تقویت قدرت باس ساز های زهی و بادی چوبی باس در کنار آن ها استفاده شود. کنسرت های بسیار زیادی برای این ساز نوشته شده که فقط مخصوص توبا بوده اند. نمونه های معروف این کنسرت ها رالف وان ویلیامز، جان ویلیامز و ادوارد گرگسون است . شاید اگر بدانید چه تعداد پارتیتور برای این ساز نوشته شده شگفت زده شوید، زیرا خیلی زیاد هستند.
6-شیپور توبا های ابتدایی به سمت جلو تغییر حالت داد تا هنگام ضبط، صدای این ساز آسان تر شود. به همین دلیل؛ این نوع توباها به توباهای مخصوص ضبط معروف هستند و آن هایی هم که بدون تغییر ماندند، توبا های مخصوص کنسرت نامیده شدند.
7-این ساز گستره آوایی متنوعی؛ از باس عمیق توبا های ساب کنتراباس های بسیار کمیاب گرفته تا توبای تنور با نواک بسیار بالاتر را شامل می شود.
8-گروه های مارش از توبایی با طراحی مخصوص که حمل راحت تری هم دارد، استفاده می کنند . این توبا های مارش برای تکیه؛ روی شانه نوازنده قرار می گیرند و شبیه ترومپت های بزرگ هستند.
9-برخی از توبا های مارش قابل تغییر هستند و به نوازنده اجازه می دهند تا جهت دهانی را تغییر دهد تا بتواند موقع نگه داشتن توبا روی شانه، راحت تر بنوازد.
10-گروه های جاز در ابتدای کارشان از توبا ها به عنوان جایگزینی برای ساز های زهی باس استفاده می کردند تا موقع نواختن در فضای باز و در شرایط غیرعادی آب و هوایی از مشکلاتی که برای تولید صدای باس با ساز های سیمی داشتند، پیشگیری کنند.
2 کلیپ جالب از ساز توبا
امیدواریم از این مقاله لذت برده باشید. لطفا اگر نکته جالب دیگری در مورد توبا می دانید با ما در میان بگذارید.
