جلال ذوالفنون یا جلال موسیقی ایران موسیقی‌دان، ردیف‌دان و نوازنده برجسته سه‌تار است که بدون شک میتوان وی را از تاثیرگذارترین بزرگان موسیقی ایران و به خصوص ساز سه تار نامید. او نخستین شخصی بود که کتاب آموزشی خاص برای سه تار نوشت. طرفداران پرشور ساز او، معتقدند که ذوالفنون در ساحت ناخودآگاه آنها موسیقی می نواخت.در این مقاله سعی داریم تا جلال ذوالفنون را به شما معرفی کنیم. فعالیت های هنری او را بررسی کنیم. آثار و تالیفات او را معرفی کرده و بیوگرافی او را شرح دهیم.
زندگینامه جلال ذوالفنون
جلال ذوالفنون در ۱۳۱۶ خورشیدی در آباده متولد شد. در کودکی با خانواده به تهران آمد، تار پدر و ویولن برادرش او را با موسیقی آشنا کرد و از ۱۰ سالگی به سه تار پرداخت.
برای ادامه موسیقی به هنرستان موسیقی ملی رفت در آنجا سه تار چندان مورد استفاده نبود و او به اجبار تار را برگزید، با سازهای دیگر چون ویولن نیز آشنا شد و آن را نزد برادرش محمود ذوالفنون آموخت و در این حال سه تار را همچنان می نواخت.
در هنرستان از رهنمودهای موسی خان معروفی در زمینه تکنیک سه تار برخوردار شد و به این ترتیب ۸ سال آموزش وی در هنرستان به فراگیری سه تار، تار و ویولن گذشت. همزمان با تاسیس رشته موسیقی دانشکده هنرهای زیبا به آنجا راه یافت و با چهره های شاخص موسیقی ایران نظیر نورعلی خان برومند و داریوش صفوت آشنا شد. این آشنایی به وی امکانی داد تا شناخت تازه‌ای از موسیقی اصیل و امکانات وسیع سه تار به دست آورد. در ادامه راه از روش های اساتیدی چون ابوالحسن صبا و ارسلان خان درگاهی و همچنین راهنمایی های ارزنده داریوش صفوت بهره فراوان یافت.
رواج مجدد سازهای مهجور ایرانی از قبیل سه تار و کمانچه، از اواسط دهه ۱۳۰۴ خورشیدی بود که مقارن شد با تأسیس نخستین دپارتمان موسیقی در دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران (۱۳۴۴) و مرکز حفظ و اشاعه موسیقی (۱۳۳۷) . جلال ذوالفنون جوان جزو نخستین گروه دانشجویانی بود که به این دپارتمان وارد شد. پس از پایان دانشکده در همان جا و نیز مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ملی به تدریس سه تار پرداخت.
پس از انقلاب ذوالفنون در چند حیطه تاثیر گذار بود، ابتدا آشنا ساختن عموم مردم با ساز در قالب همکاری هایی که با شهرام ناظری و برخی دیگر از هنرمندان داشت که اوج آن انتشار آلبوم گل صدبرگ و آتش در نیستان با شهرام ناظری و آلبومی از نگاه یاران با صدای صدیق تعریف بود.
ذوالفنون که جراحی قلب باز کرده بود در عصر ۲۸ اسفند ۱۳۹۰ خورشیدی به دلیل خونریزی داخلی در بیمارستان البرز کرج دار فانی را وداع گفت. پیکر او دوم فروردین ۱۳۹۱ خورشیدی از مقابل تالار وحدت تهران تشییع شد و به وصیت خودش و با حضور دوستداران و خویشاوندانش در گورستان امامزاده طاهر کرج به خاک سپرده شد.
تالیفات ذوالفنون
از تالیفات مهم ذوالفنون تدوین کتابی برای آموزش سه تار به جوانان علاقه‌مند به موسیقی اصیل ایرانی و ساز سه تار بود که تالیف وی در این زمینه سهمی جدی در فراگیر ساختن این ساز ایفا کرد.
از ذوالفنون کتاب گل صدبرگ که مجموعه ای از نوشته ها و خاطراتش درباره موسیقی است به بازار کتاب راه یافته است.
از دیگر تالیفات وی می توان به تدوین تجربیات ۳۵ ساله در زمینه آموزش موسیقی بصورت کتاب در چهار جلد، کتابی در زمینه آنالیز آثار درویش خان، تهیه مقالات گوناگون در زمینه موسیقی ایرانی در نشریات ایرانی و خارجی، کتابی فنی در زمینه روش نوازندگی ذوالفنون در شرف انتشار با عنوان مکتب موسیقی ذوالفنون، کتاب تحقیقی در زمینه روان شناسی، جامعه شناسی، فلسفه و هنر و ارایه راهکارهایی در زمینه حرکت صحیح موسیقی ایرانی با عنوان موسیقی ایران از دیدگاهی دیگر اشاره کرد.
کتاب آموزشی سه تار
برنامه ریزی آموزشی این کتاب بسیار عالی است. از مراحل ابتدایی شروع کرده و قدم به قدم به درس‌های دشوار می‌رسد. یعنی اگر هنرجو مرتب و منظم درس‌ها را از ابتدا یعنی همان بخش ماهور، آغاز کند و پیش برود، به راحتی طی سه ماه می‌تواند اولین آهنگ یعنی همان مرغ سحر را بنوازد. مزیت دیگر این کتاب این است که در بین تمرینات، آموزش آهنگ‌های زیبا برای سه‌تار هم قرار دارد و برای هنرجو تنوع ایجاد نموده و از فضای خشک تمرین بیرون می‌آید. نکته دیگری از کتاب که واقعاً ارزشمند است اینکه، در هر درسی که تکنیک جدیدی به کار رفته باشد، آن تکنیک را در انتهای همان صفحه آموزش داده است که این موضوع برای هنرجویان مبتدی بسیار مفید است.
سبک و سیاق موسیقی ذوالفنون
از جمله ویژگی های قابل اعتنای سه تار نوازی استاد ذوالفنون سونوریته یا صدا دهی خاصی بود که او در هنگام نواختن سه تار به آن رسیده بود که مختص خود ایشان بود و می توان گفت که نوع سه تاری که او می نواخت و صدادهی و زخمه زنی اش منحصر به او بود و در شاگردانش گسترش یافت.
جلال ذوالفنون، تنها یک استاد موسیقی نبود. مجموعه ای بود از دانش، تسلط به فن اجرا و جهان بینی خاص که تنها هنرمندانی چون او دارند. واقع بینی آمیخته به تخیلی کنترل شده، خیالی آزاد و درعین حال مقید به انگاره های فرهنگ اصیلی که در آن رشد کرده، قلندری و شوریدگی وسلوکی که انگار پایانی ندارد. صدای سه تار او، هنگامی هم که دیگر سه تار نمی نوازد، در گوش و هوش مخاطب هایش طنین انداز است
طرفداران پرشور ساز او، معتقدند که ذوالفنون در ساحت ناخودآگاه آنها موسیقی می نواخت. واقعیت این است که به تعبیر استاد زنده یاد امیرحسن یزد گردی: ساز عرفانی ذوالفنون، برای آنها که دوستدار این نوع برخورد با سه تار و با موسیقی ایرانی هستند، جذبه ای هوش ربا داشت. تمام اینها در هاله ای ظریف از طنز و ایهام و بداهه گویی های آنی که مشخصه هنرمندان خلاق و رندان خلوت نشینی چون اوست، دیده می شد.
نظر کیوان ساکت درباره جلال ذوالفنون
کیوان ساکت نوازنده تار و آهنگساز معتقد است که جلال ذوالفنون در سه‌تار نوازی دست به ابداعات بی‌نظیری زد. او در گفت وگو با خبرآنلاین با ابراز تاسف از درگذشت جلال ذوالفنون گفت: «او نخستین نوازنده سه‌تاری بود که در سه دهه اخیر برای سه‌تار نوازی متد و روشی را مستند و مکتوب کرد و با این خدمتی که به سه‌تار و موسیقی ایرانی کرد؛ زمینه ای را فراهم آورد که جوانان بسیاری علاقمند به این ساز شوند.»
آثار معروف جلال ذوالفنون
برای دانلود هر اثر روی آن کلیک کنید تا وارد صفحه دانلود شوید:
| دانه‌های مروارید-1375 | کنسرت راست پنجگاه با صدایحسام الدین سراج- ۱۳۸۶ | هجده تصنیف به همراه سیامک بنایی |
| گل صد برگ با صدای شهرام ناظری- ۱۳۶۰ | شرح فراق با صدای حسام الدین سراج | در این خانه بگردیم |
| آتشی در نیستان با صدای شهرام ناظری- ۱۳۶۷ | بی نشان با صدای حسام الدین سراج | مجنون- ۱۳۷۹ |
| موسی و شبان با صدای شهرام ناظری | سیم آخر با صدای بامداد فلاحتی | ناز و نوازش- ۱۳۸۴ |
| باد صبا می‌آید با صدای شهرام ناظری | در آسمان با صدای علیرضا ادیب | باغ پر برگی- ۱۳۹۱ |
| مستانه با صدای علیرضا افتخاری ۱۳۷۹ | داغ تنهایی با صدای عبدالحسین مختاباد | باغ پربرگی۲- ۱۳۹۲ |
| سرمستان با صدای علیرضا افتخاری | شیدایی با صدای صدیق تعریف | پیوند |
| شب عاشقان با صدای علیرضا افتخاری | رقص مضراب به همراه سیامک بنایی | پرند |
فعالیت‌های هنری جلال ذوالفنون
- کنسرت موسیقی در انجمن فرهنگی ایران و شوروی تکنوازی تار ۱۹۵۸
- فعالیت در سازمان رادیو و تلویزیون از ۱۹۵۸ تا ۱۹۶۷
- تدریس موسیقی درکانون‌های هنری و آموزشی
- کنسرت‌های متعدد در ایران – ژاپن – کشورهای اروپایی- آمریکا – کانادا – استرالیا
- همکاری با «موریس بژاز» در زمینه تلفیق موسیقی ایرانی با باله‌های اروپایی در جشن هنر شیراز
- تحقیق در موسیقی فولکلور ایران در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی
- همکاری با «ژان دورینگ» در زمینه آشنا کردن ایشان با موسیقی ایرانی در سالهای ۱۹۷۵ تا ۱۹۸۰
- شرکت در سمینار موسیقی در ژاپن بنا به دعوت سازمان هنری (A.T.P.A) به منظور معرفی موسیقی ایران به کشورهای خاور دور در ۱۹۷۶
- همکاری با مؤسسه DELA MUNOT (دولامونته) بروکسل به منظور معرفی موسیقی ایران به کشورهای اروپای غربی
- همکاری با مؤسسه WORD MUSIC INISTTUTE به منظور اجرای کنسرت در نیویورک و معرفی موسیقی ایران به ملل دنیا ۱۹۹۴
- اجرای کنسرت در محل سازمان ملل متحد در نیویورک به منظور معرفی موسیقی ایران به سایر ملل در سال ۱۹۹۴
حرف اخر و نمونه بی مثال از تکنوازی استاد ذوالفنون
تلاش های بی وقفه جلال ذوالفنون در گسترش ساز سه تار به خصوص در بین جوانان تاثیر بسزایی داشت. تالیف کتاب آموزشی سه تار شاید مهمترین تلاش او در این زمینه باشد. موسیقی و ذوق او همچون آهنربا هوش از سر شنونده میبرد از این رو ایشان را میتوان استادی بی بدیل در هنر سه تار نوازی دانست.
