تفاوت های تنبور و سه تار که باید بلد باشید

یکی از شاخصه‌های شناخت هر جامعه، هنر آن جامعه است و رشد یافتگی هنر، خبر از متمدن بودن مردم آن جامعه می‌دهد. یکی از هنرهای بارز هر کشور هنر موسیقی آن می باشد. سازها انواع و اقسام مختلفی را شامل می شوند که شناخت و پی بردن به تاریخچه هر کدام خود فلسفه ای جداگانه دارد. دستگاه سه تار و تنبور جزو بهترین سازهای زهی می باشند که در این مطلب می خواهیم به بررسی تفاوتهای ظاهری و صدادهی این دو ساز بپردازیم. 

مقدمه:

بدون موسیقی زندگی خالی از احساس و آرامش است. برای حرفه ای نواختن یک ساز بهتر است که والدین علاقمند فرزندانشان را از سنین کودکی با آموزش های کاربردی ساز محبوبشان آشنا سازند. مثلا اگر به ساز های زهی علاقه دارد دانستن تفاوت این سازها نیز ضروریست. هیچکس نمی تواند بگوید ساز سه تار بهتر است یا تنبور چون هر کسی با توجه به علاقه و استعدادی که دارد به سمت نوعی از موسیقی می رود تا حرف دلش را از طریق آن بنوازد. در این بخش از آموزش های کاربردی انواع موسیقی می خواهیم شما را با تفاوتهای سه تار و تنبور بیشتر آشنا نماییم.

فیلم شماره1- سید خلیل عالی نژاد – تنبور نوازی:

فیلم شماره2- تک نوازی فوق العاده سه تار:

پست مشابه: برای یادگیری کدامیک را انتخاب کنیم؟ تار بهتر است یا سه تار؟

1- توضیحاتی در مورد ویژگی های ساز تنبور:

تنبور در آثار بعضی از معاصرین غیر ایرانی اینگونه عنوان شده است که: صدایی تیز و فلزی دارد و می توان خیلی ظریف نواخته شود این ساز بدنه ی کوچک گلابی شکل با یک گردن دراز دارد،اجزا آن بدون میخ به هم متصل شده دارای چند گوشی و چند سیم نازک می باشد.

اما در بیان دیگر این تعریف صحت دارد که تنبور سازی است منسوب به ايرانيان و اعراب و از خانواده عود. تنبور کهن‌ترین ساز زهی زخمه‌ای است، به این معنا که اولین سازی می‌باشد که دسته‌ای بلند به همراه کاسه و وتر دارد. تحقیقات محققان قدمت این ساز را ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد نشان می‌دهد.

تنبور سازی است که دسته‌ای بلند و کاسه‌ای گلابی شکل دارد و معمولاً از چوب توت ساخته می‌شود. تنبور یکی از سازهای زهی است که در آن سیم‌ها از روی دسته‌ای بلند و کاسه‌ای عبور کرده‌است و با ضربه انگشتان به صدا درمی‌آید. تنبور را با پنجه می نوازند و این خود دلیلی است بر ارتباط خانوادگی تنبور و دوتار محلی و سه‌تار که آنها نیز با انگشت(ناخن) به صدا در می‌آیند، است. تنبور، دارای شخصیتی عرفانی و حماسی است و این ساز برای نواختن قطعات حماسی نیز استفاده می شود. انواع مختلف تنبور عبارتند از: تنبور قوچانی، شروانی، بغدادی، تیسفونی و انواع دو تار، چگور و قپوز. نواختن این ساز با شکل‌های مشابه هنوز در بیشتر مناطق ایران رواج دارد.

تنبور را با چهار انگشت دست راست و بدون استفاده از مضراب مصنوعی می‌نوازند و تکنیک‌های دست چپ آن شبیه دیگر سازهای زهی دسته دار مانند تار و سه تار است و مضراب‌های اصلی آن عبارتند از انواع مضراب راست، چپ و شُر انواع مضراب ریز، گل‌ریز، غنچه، دوچپ (دوتک) و …

تنبور که مردمان حق بخصوص در کردستان و کرمانشاه قرنهای متمادی در نگاهداری آن و نعمات باستانی و اهورايي آن کوشيده اند ساز مذهبی و آييني آنها و همدم قلندران عارف وحق پرستان است بطوريكه قبل و بعد از نواختن دست و دستانش را می بوسند و بر ديده ميگذارند. بطور کلی تنبوری که مورد استفاده کردان است صرفا سازی است آئینی و بیشتر مورد استفاده سالکین راه حق است. آهنگ و نغمه های تنبور به صورت “مقامی” اجرا می شود و مانند كليه موسيقي های ايزان زمين دارای تمی موزون و بدون وزن و در بعضی مقامهای آن اوزان بصورت سنگين و فراخ ميباشد که بسيار کهنسال مينايد و قدمت و سابقه دور و دراز آنرا نشان ميدهد. کاسه تنبور بيضي شکل و دسته ای نسبتا بلند دارد . دارای 13 الی 14 و حداکثر 15 دستان – پرده- بوده و فواصل آن نزديك به پرده و نيم پرده است و برخلاف سازهای موسيقي سنتی در اين ساز ربع پرده وجود ندارد و اين نشانگر اصالت و دست نخوردگی آن است.

هرچه چوب مورد استفاده کهن‌تر باشد، برای ساخت ساز بهتر است. چوب‌های مناطق گرمسیر یا کوهستانی، چوب‌کوه‌های کرمانشاه، کرمان، مشهد و شیراز برای این‌کار مناسبند. ساز تنبور به دو صورت ساخته می‌شود. یکی به‌صورت کشکولی یا کاسه‌ای و یک تکه است و یکی هم به‌صورت ترکه‌ای یا چمنی که تکه‌تکه است. امروزه بیشتر سازها را ترکه‌ای می‌سازند.

سه‌تار با تنبور فرق زیادی نمی‌کند، ولی این دو با تار تفاوت دارند.  کوک تنبور به دو صورت می‎باشد: فاصله چهارم و فاصله پنجم. ساخت ساز تنبور بین یک هفته تا یک ماه بسته به کیفیت آن زمان می‌برد.

2- ویژگی های ساز سه تار:

سه تار دارای صدایی مخملین و ظریف بوده و از سازهای زهی مضرابی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می‌شود. سه‌تار و انواع سازهای شبیه به‌آن مانند دوتار و تنبور و چگور در نواحی مرکزی آسیا و خاورمیانه رواج داشته‌است. برخی از جمله عده‌ای از عرفا به آن «اوتار» نیز می‌گویند. سه‌تار از سازهای بسیار پرکاربرد و مورد علاقه در موسیقی اصیل ایرانی است و نوازندگان بسیاری به آن روی آورده‌اند و آن را با مهارت کامل می‌نوازند.

سه تار امروزی چهار سیم دارد. این ساز با ناخن انگشت اشاره دست راست نواخته می‌شود. سه تار سازی است که هم به‌صورت تک نوازی و هم در گروه نوازی ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. سه تار را از خانواده تنبور قلمداد می‌کنند و امروزه در مقایسه به تار نزدیکتر است و معمولا نوازندگان تار با ساز سه تار نیز آشنایی دارند.

هر سازی با توجه به مشخصات ساختمانی و فیزیکی خود، دارای یکسری از توانایی هایی اجرایست که وجود همین توانایی ها درهرسازباعث بوجود آمدن تکنیک های مختلف در نواختن آن ساز می گردد.ساز سه تار هم تکنیک های خاص خود را برای نوازندگی دارد. این ساز در حالت نشسته به صورت افقی روی ران پا قرار می‌گیرد به نحوی که دسته آن در طرف چپ و کاسه آن در طرف راست نوازنده باشد. نوازنده سر انگشتان دست چپ را روی پرده‌های (دستان) دسته حرکت می‌دهد و با ناخن انگشت سبابه دست راست بر زخمه می‌زند. سه تار را به علت سبکی وزن ایستاده هم می‌نوازند.

تفاوت های بارز سه تار و تنبور:

• ساز سه تار  درای ۴ سیم از جنس فولاد و برنج است که به موازات دسته، از کاسه تا پنجه کشیده شده‌اند. البته از ابتدا به این شکل نبوده و سه عدد بوده است و بعدها یک سیم به آن افزوده شده است.
• ساز تار دارای 2 یا 3 سیم و 14 پرده که به فاصله اکتاو در ساز پرده‌بندی شده، می باشد.
• تنبور دسته‌اش کوتاهتر و کاسه‌اش بزرگتر از سه‌تار است.
• سه تار دارای کاسه‌ای کوچکتر از کاسه تنبور می‌باشد. سطح کاسه سه تار چوبی است.
• تنبور دارای ۱۴ دستان یا پرده است و به شکل سنتی دارای دو وتر است، اما امروزه اغلب سه ‎وتر بسته می‎شود.
• سه‌تار دارای ۲۵ پردهٔ قابل حرکت از جنس روده‌ی حیوانات یا ابریشم است.
• چوب کاسه تنبور از درخت توت ساخته می‌شود و دسته‌آنهم از چوب گردو است. البته برای تزئین از چوب‌های دیگری مثل شمشاد یا عناب یا احیانا آبنوس هم استفاده می‌کنند.
• در ساخت ساز سه‌تار از چوب (معمولاً گردو و توت) برای بدنه، صفحه و دسته و از فلز (برنج و فولاد) برای سیم‌ها و از استخوان برای تزئینات دسته، شیطانک و گاهی اوقات سیم‌گیر استفاده می‌شود
• در ساز تنبور دو تا سه گوشی (در تنبورهای نامتعارف تا پنج گوشی) از چوب بید وجود دارد. تنبور لانه کوک (جعبه گوشی‌ها) ندارد و گوشی‌هایش مستقیماً در سوراخهای ایجاد شده در انتهای دسته فرو می روند.
• طول دسته سه تار ۴۰ تا ۴۸ سانتی‌متر و قسمتی که گوشی‌ها در آن تعبیه می‌شوند ۱۲ سانتی‌متر و پهنای دسته ۳ سانتی‌متر است.
• طول دسته تنبور با سرپنجه از ۴۳ الی 54.7 سانتی می‌باشد و بدون سرپنجه ۳۵ الی 41.5 پس سرپنجه ۱۲ الی 13.7 طول دارد و عرض دسته ۲ الی ۳ سانتی‌متر می‌باشد.
• وسعت سه تار نزدیک به 3 اکتاو است. اما تنبور به علت بزرگتر بودن کاسه صدای بیشتری دارد.

ساز سه-تار

ساز تنبور

چنانچه مشتاق یادگیری ساز تنبور هستید مطالعه کاملترین مقاله آموزش تنبور را از دست ندهید.

هر یک از سازها دارای محدوده صوتی خاصی می باشند، این از مسائل شخصی هر فردی است که اولا، محدوده صوتی را می پسندد که گسترده و وسیع است یا دارای وسعت صوتی کوچکی است.

مخاطبانی که در مورد سازهای تنبور و سه تار مهارت کافی دارند میتوانند تجربیات ارزنده خود را با ما و سایر مخاطبان در بخش نظرات به اشتراک بگذارند.