بسیاری از نوازندگان ساز عود یا بربط از ما خواستند نحوه کوک عود یا بربط را به آنها آموزش دهیم. مانیز سعی کردیم آموزش صحیح کوک کردن را به شما شرح دهیم.
کوک بربط و عود: سفری در دنیای صدا
بربط و عود، دو ساز زهی زخمه‌ای با قدمتی طولانی در موسیقی ایرانی و عربی هستند. صدای دلنشین آنها نه تنها حاصل مهارت نوازنده، بلکه نتیجه تنظیم دقیق کوک این سازها نیز می‌باشد. در این مقاله، به دنیای کوک این سازها می‌پردازیم و به بررسی انواع کوک رایج، تفاوت‌ها و شباهت‌های آنها، و تاثیرشان بر موسیقی می‌پردازیم.
بررسی کلی بربط یا عود
بربط یا عود یکی از سازهای قدیمی و اصیل موسیقی شرق است که ریشه‌های آن به دوران باستان بازمی‌گردد. این ساز به دلیل داشتن صدای گرم و ملایم، جایگاه ویژه‌ای در موسیقی‌های سنتی و محلی خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. بربط در بسیاری از فرهنگ‌ها با نام‌های مختلف شناخته می‌شود و در هر یک از این فرهنگ‌ها تغییرات و تفاوت‌هایی در شکل، تعداد سیم‌ها و کوک آن وجود دارد.
بربط، به عنوان یکی از مهم‌ترین سازهای زهی، از سه قسمت اصلی بدنه، دسته و سر تشکیل شده است. بدنه بربط اغلب گلابی شکل است و از چوب‌هایی مانند گردو، توت یا سرو ساخته می‌شود. دسته بربط نیز از چوب‌های مقاوم و سبک مانند افرا یا راش ساخته شده و بر روی آن سیم‌ها به سر بربط وصل می‌شوند.
توی این پک فوق العاده، استاد مهران اعظمی کیا، نواختن عود و بربط رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان یک نوازنده حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
تاریخچه بربط
بربط یکی از قدیمی‌ترین سازهای زهی جهان است که قدمت آن به چند هزار سال پیش می‌رسد. این ساز در ابتدا در بین‌النهرین و مصر باستان رایج بود و به تدریج به ایران و سایر مناطق خاورمیانه راه یافت. در دوران اسلامی، بربط به اروپا نیز وارد شد و تأثیر زیادی بر توسعه موسیقی غربی داشت. به طور خاص، بربط نقش مهمی در تکامل لوت، یکی از سازهای مهم موسیقی قرون وسطی و رنسانس، ایفا کرد.
ساختار بربط
بربط از دو قسمت اصلی تشکیل شده است:
- کاسه: بخش پایینی ساز است که به شکل گلابی ساخته شده و معمولاً از چوب گردو یا سرو تهیه می‌شود.
- دسته: بخش بالایی ساز که سیم‌ها روی آن قرار می‌گیرند و با استفاده از گوشی‌ها تنظیم می‌شوند.
سیم‌های بربط به دو صورت جفتی و تکی بر روی ساز قرار می‌گیرند. تعداد سیم‌ها ممکن است متفاوت باشد، اما رایج‌ترین نوع بربط دارای 11 سیم (5 جفت و یک سیم بم) است.
تکنیک‌های نوازندگی بربط
نوازندگی بربط نیازمند تسلط بر تکنیک‌های خاصی است. از جمله مهم‌ترین تکنیک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رنگ: نوعی حرکت انگشتان دست راست که برای تولید صداهای مختلف استفاده می‌شود.
- لگاتو: ترکیبی از نت‌های پیوسته که با استفاده از انگشتان دست چپ تولید می‌شوند.
- ترمولو: حرکت سریع مضراب بر روی یک سیم برای تولید صداهای لرزان.
خب ابتدا مطلبی به شما پیشنهاد میکنیم: همه چیز در مورد عود و بربط
کوک چیست؟
کوک در واقع تنظیم تنش سیم‌های ساز برای رسیدن به پرده‌های مشخص است. هر سیم با ارتعاش در فرکانس خاصی، صدایی با گام مشخص تولید می‌کند. با تغییر تنش سیم، فرکانس ارتعاش آن نیز تغییر کرده و در نتیجه گام صدا تغییر می‌کند. هدف از کوک، ایجاد هماهنگی بین سیم‌ها و تولید آوای دلنشین است.
سیستم‌های کوک مختلفی وجود دارد. یکی از این سیستم‌ها، کوک مساوی است که در آن اکتاو به دوازده قسمت مساوی تقسیم می‌شود. سیستم دیگر، کوک طبیعی است که در آن روابط هارمونیک خاصی بین نت‌ها برقرار می‌شود. همچنین، کوک میکروتونال نیز وجود دارد که از فواصل کوچک‌تری نسبت به کوک مساوی استفاده می‌کند.
هنر کوک در موسیقی ایرانی و عربی
کوک در موسیقی ایرانی
کوک در موسیقی ایرانی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: کوک دستگاهی و کوک آزاد.
- کوک دستگاهی: بر اساس دستگاه‌های موسیقی ایرانی تنظیم می‌شود. هر دستگاه دارای مجموعه مشخصی از نت‌ها و ملودی‌های خاص خود است و کوک ساز باید با این مشخصات هماهنگ شود.
- کوک آزاد: به نوازنده این امکان را می‌دهد تا از محدوده دستگاه‌ها خارج شده و به اکتشافات صوتی جدید بپردازد.
در موسیقی ایرانی معاصر، ترکیبی از کوک دستگاهی و کوک آزاد نیز مشاهده می‌شود.
هر آنچه نیاز است بدانید: آموزش عود و بربط
کوک در موسیقی عربی
در موسیقی عربی، کوک بر اساس مقام‌ها تنظیم می‌شود. مقام‌ها مشابه دستگاه‌های موسیقی ایرانی هستند و هر کدام دارای مجموعه مشخصی از نت‌ها و ملودی‌های خاص خود هستند. برخی از معروف‌ترین کوک‌های عود عبارتند از کوک مکی، کوک مصری و کوک عراقی. هر یک از این کوک‌ها ویژگی‌های خاص خود را داشته و برای اجرای سبک‌های مختلف موسیقی عربی مناسب هستند.
انواع کوک بربط
بربط در مناطق مختلف جهان با کوک‌های متفاوتی نواخته می‌شود. در این بخش، به بررسی انواع کوک‌های رایج بربط خواهیم پرداخت.
کوک عربی
در کشورهای عربی، بربط معمولاً با کوک “دو” نواخته می‌شود که به ترتیب از بالا به پایین به صورت زیر است:
- دو
- سل
- ر
- لا
- ر
این کوک در موسیقی عربی بسیار رایج است و صدای گرم و ملایمی را تولید می‌کند که برای اجرای ملودی‌های سنتی عربی بسیار مناسب است.
کوک ترکی
بربط در ترکیه با کوک “دو” به صورت زیر نواخته می‌شود:
- دو
- سل
- ر
- لا
- می
این کوک در موسیقی ترکی بسیار محبوب است و به نوازندگان امکان می‌دهد تا ملودی‌های پیچیده و زیبا را اجرا کنند.
کوک ایرانی
در ایران، بربط معمولاً با کوک “دو” به صورت زیر نواخته می‌شود:
- دو
- سل
- ر
- لا
- دو
این کوک در موسیقی سنتی ایرانی بسیار رایج است و به نوازندگان اجازه می‌دهد تا قطعات مختلف موسیقی ایرانی را با دقت و زیبایی اجرا کنند.
عود پنج سیم
عود پنج سیم یکی از انواع بربط است که با داشتن پنج جفت سیم به نوازندگان امکان می‌دهد تا صدایی پرحجم‌تر و غنی‌تر تولید کنند. این نوع بربط معمولاً در موسیقی عربی و ترکی بسیار رایج است و به نوازندگان اجازه می‌دهد تا ملودی‌های پیچیده و زیبایی را اجرا کنند.
ابزار کاربردی در کوک بربط
کوک کردن بربط نیازمند استفاده از ابزارهای خاصی است. از جمله مهم‌ترین ابزارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تیونر الکترونیکی: ابزاری که به نوازندگان کمک می‌کند تا سیم‌های بربط را با دقت بالا کوک کنند.
- گوشی‌های کوک: ابزاری که برای تنظیم کشش سیم‌ها و کوک کردن بربط استفاده می‌شود.
- مضراب: ابزاری که برای نواختن بربط استفاده می‌شود و نقش مهمی در تولید صدای بربط دارد.
تفاوت‌ها و شباهت‌های کوک بربط و عود
بربط و عود هر دو ساز زهی زخمه‌ای هستند و در برخی جنبه‌های کوک به یکدیگر شباهت دارند. اما تفاوت‌هایی نیز بین آنها وجود دارد. برای مثال، تعداد سیم‌های بربط و عود متفاوت است و مواد تشکیل‌دهنده سیم‌ها نیز می‌تواند متفاوت باشد. انتخاب سیستم کوک به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله قطعه موسیقی، سبک اجرا، سلیقه نوازنده و حتی شرایط محیطی مانند دما و رطوبت.
نتیجه‌گیری
کوک بربط و عود، هنر ظریفی است که نیازمند دانش عمیق از موسیقی و تجربه عملی است. با تسلط بر فنون کوک، نوازندگان می‌توانند صداهای متنوع و زیبایی را از این سازها تولید کنند. برای مطالعه بیشتر، می‌توانید به منابع تخصصی موسیقی ایرانی و عربی مراجعه کنید و با مفاهیم مقام، دستگاه و کوک میکروتونال آشنا شوید. یادگیری و نواختن بربط می‌تواند تجربه‌ای بسیار لذت‌بخش و جذاب برای علاقه‌مندان به موسیقی سنتی باشد.
خب امیدواریم شما از این مبحث سازی ها استفاده لازم را برده باشید و خودتان به راحتی بتوانید ساز عود یا بربط خود را کوک نمایید.
2 دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
خوب و رسا بود تشکر.
خیلی دوست دارم عود بربط دا شته باشم ولی پول ندارم عاشق بربط هستم
عالیه بود برنامه