آشنایی با ساز دیوان
مقدمه:
ساز دیوان یا باغلاما سازی ست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته میشود. باغلاما در آناتولی، شمال عراق و آذربایجان رایج است. ساز باغلاما هفت سیم دارد که به سه گروه سه‌سیم، دوسیم و دوسیم تقسیم میشود. نوع دیگر ساز باغلاما با دسته بلندتر در ایران با نام دیوان شناخته میشود.
دیوان از جمله سازهای مضرابی است. این ساز یک ساز کُردی است. و یکی از سازهای خانواده تنبور به حساب می‌آید، که غیر از کردستان ترکیه در مناطق مختلف کردستان عراق و کردستان ایران و کردستان سوریه استفاده میشود و انواع خاصی از آن در مناطق مختلف کردستان ترکیه وجود دارد. دیوان سایز بزرگتر تنبور است.
این ساز بیشتر در بین مردم کردستان ترکیه (مناطق کرمانج)، کردستان ایران و کردستان عراق (شمال عراق) که زبان و فرهنگ و رسوم یکسانی و مشابهی دارند متداول میباشد. امروزه دیوان در بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه مورد استفاده بوده و با اینکه سابقه دیرینه در این مناطق ندارد مشتاقان فراوانی پیدا کرده است. دیوان در کردستان ترکیه دوستداران فراوانی دارد و برای اجرای ملودی‌های سنتی از آن استفاده میشود. ترکهای ترکیه آن را باغلاما نام نهاده‌اند. مردم کرمانج کردستان ترکیه این ساز را تنبور می‌نامند و در این منطقه می‌توان اصیل‌ترین ملودی‌ها را از زبده‌ترین نوازندگان این ساز شنید.
توی این پک فوق العاده، استاد فریدون فراهانی، نواختن دیوان رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان یک دیوان نواز حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
تاریخچه دیوان:
تاریخچه ی ساخت باغلاما یا دیوان در حدود ۴۰۰ سال پیش در شهر فیرورق (پره) از نواحی خوی (۱۵ کیلومتر فاصله با خوی)می باشد.این ساز اصالتاً ترکی می باشد.باغلاما سازیست زهی که با مضراب پلاستیکی یا سرانگشتان دست (شلپه – شرپه) نواخته میشود و کاربرد اصلی آن در موسیقی ترکیه است. باغلاما در اصل ساز ملی قوم ترک و منطقه آناتولی است و در میان مردم ترک‌زبان و کردزبان ترکیه و شمال عراق رایج است. گمان می‌رود که باغلاما و سازهای هم‌خانواده آن محصول تغییر و تحولاتی است که روی قوپوز صورت گرفته است.
دیوان یا باغلاما از جمله سازهای مضرابی است. این ساز یک ساز ترکی وکردی است که در مناطق مختلف کردستان عراق و ترکیه استفاده می شود و انواع خاصی از آن در منطقه ی درسیم کردستان ترکیه وجود دارد و یا در شهر وروستاهای اطراف زاخو در کردستان عراق.
این ساز در اندازه‌های مختلف ساخته میشود که سایز کوچک آنرا (جرا) سایز متوسط آنرا (باغلاما دسته کوتاه یا چوغور) و سایز بزرگ آن را باغلامای دسته بلند (دیوان) است (در ایران بین باغلامای دسته بلند و دبوان فرقی قایل نیستند ولی پرده‌های دیوان کمی بلندتر است و کاسه ای بزرگتر دارد) که کاسه‌ای بسیار بزرگتر از سه‌تار دارد. این ساز شامل ۷ سیم در ۳ ردیف میباشد.همچنین دارای ۲۳ پرده یا ری میباشد.البته ساز دیوان اصلی دارای 9 سیم میباشد یعنی هر ردیف دارای 3 سیم میباشد.در میان ترکان سازی بزرگتر از دیوان وجود دارد که به آن ساز میدان میگویند.کاسه دیوان چون بسیار بزرگ است نمی توان آن را به صورت یک تکه ساخت و کاسه آن را به صورت پروانه ای یعنی چسباندن تکه های هلالی شکل چوب خم شده می سازند.چوب آن معمولا از جنس توت سیاه یا گردو یا سرخ دار و یا گلابی و غیره ساخته می شود.
این ساز هفت سیم دارد که به سه گروه سه‌سیم، دوسیم و دوسیم تقسیم میشود. نوع دیگر این ساز با دستهٔ بلندتر در ایران با نام دیوان شناخته میشود.اورهان گنجه بای، احمد کوچ، نشئت ارتاش، حسرت گؤل‌تکین، ارول پارلاک، عارف ساق، کارل ساندرز، ارکان اوغور و عثمان آکیول از نوازندگان چیره‌دست باغلاما هستند. احمد کوچ نیز آهنگ‌های معروف جهان را برای این ساز تنظیم کرده و می‌نوازد.
ساختار دیوان
این ساز در اندازه‌های مختلف ساخته میشود که سایز کوچک آنرا (جرا) که مختص کرکوک و اربیل است و سایز متوسط آنرا (دسته کوتاه) و سایز بزرگ (دسته بلند) را در اصل دیوان می‌نامند (در ایران بین دسته کوتاه و دیوان فرقی قایل نیستند ولی پرده‌های دیوان کمی بلندتر است و کاسه‌ای بزرگتر دارد) که کاسه‌ای بسیار بزرگتر از سه‌تار دارد.
- کاسهٔ طنینی یکپارچه (گاه ترکهای): چوب‌های پروانه،عرعر و ماهون.
- صفحه: چوب صنوبر، چوب‌های دیگر.
- دستان‌ها: سیم نایلونی.
- خرک:شاخ،استخوان،عاج فیل،چوب‌های سخت.
- وتر‌ها:زه یا موی دم اسب (در قدیم)، سیم فولادی.
- شیطانک و سیم‌گیر:شاخ،استخوان،عاج فیل،چوب‌های سخت.
- مضراب: چوب یا پوست درخت گیلاس یا آلبالو (در قدیم).شاخ،پر غاز و پلاستیک نرم.
دسته دیوان دارای ۲۴ پرده است. پرده‌ها جابجا می‌شوند. دیوان ۷ سیم دارد از این تعداد دو سیم آن واخوانند. هر سه سیم به طور هم صدا کوک می‌شوند. از تعداد گوشیها ۴ گوشی روی جایگاه یا صفحه گوشیها و سه گوشی در کنار آنها قرار دارند. سیم بست در منتهالیه قسمت صاف بدنه طنین نصب شده است. قسمت تحتانی آن سوراخی صوتی به بعد ۳۵ میلی‌متر دارد. دیوان با مضراب پلاستیکی نواخته میشود. نوازنده، موقع اجرا، انگشت میانی خود را بر کاسه طنین می‌زند
یا به روایتی دیگر: این ساز در اندازه‌های مختلف ساخته میشود که سایز کوچک آنرا (جرا) سایز متوسط آنرا (باغلاما دسته کوتاه یا چوغور) و سایز بزرگ آن را باغلامای دسته بلند (دیوان) است (در ایران بین باغلامای دسته بلند و دبوان فرقی قایل نیستند ولی پرده‌های دیوان کمی بلندتر است و کاسه ای بزرگتر دارد) که کاسه‌ای بسیار بزرگتر از سه‌تار دارد. این ساز شامل ۷ سیم در ۳ ردیف میباشد.همچنین دارای ۲۳ پرده یا ری میباشد.البته ساز دیوان اصلی دارای 9 سیم میباشد یعنی هر ردیف دارای 3 سیم میباشد و بوسیله ی مضراب پلاستیکی کوچکی نواخته میشود.در میان ترکان سازی بزرگتر از دیوان وجود دارد که به آن ساز میدان میگویند.کاسه دیوان چون بسیار بزرگ است نمی توان آن را به صورت یک تکه ساخت و کاسه آن را به صورت پروانه ای یعنی چسباندن تکه‌های هلالی شکل چوب خم شده می سازند.چوب آن معمولاً از جنس توت سیاه یا گردو یا سرخ دار و یا گلابی و غیره ساخته می شود.
خانواده باغلاما
باغلاما در انواع و اندازه های مختلف (مطابق با هدف مورد نظر) نواخته می شود.
انواع دیوان :
-جورا (Cura)
-تانبورا (Tanbura)
-باغلاما دسته کوتاه (Çöğür,Kısa Sap Bağlama)
-باغلاما دسته بلند (ِUzun Sap Bağlama)
-ساز دیوان (Divan Sazı)
-ساز میدان (Meydan Sazı)
کوک های یوان یا باغلاما
-کوک بوزوک یا کارا (Sol, Re, La)
-کوک باغلاما (La, Sol, Re)
-کوک مستزاد (Fa, Re, La)
-کوک میسکت (Fa#, Re, La)
بهترین نوازندگان دیوان
اورهان گنجه بای، احمد کوچ، مراد کایا، چتین آکدنیز، اردال ارزینجان، دسکو هرکی ، نشئت ارتاش، حسرت گؤل‌تکین، ارول پارلاک، عارف ساغ، کارل ساندرز، ارکان اوغور، عثمان آکیول و از نوازندگان چیره‌دست باغلاما هستند. احمد کوچ آهنگ‌های معروف جهان را برای این ساز تنظیم کرده و می‌نوازد.
در این مقاله ساز دیوان به صورت کامل و جامع معرفی شد . خوشحال میشیم اگر نکته ی جدیدی که راجع به این ساز می دانید را در بخش پیشنهادات با ما در میان بگذارید.
21 دیدگاه. دیدگاه تازه ای بنویسید
تاریخچە این ساز خیلی پیچیدس و همین الان هم در هر جای کردستان با کوک و سایز و چوب متفاوتی برای کارهای متفاوت استفادە میشە. اگر شما این ساز رو دست ایزدیهای شنگال ببینین تعجب میکنین کە چە سبکی و چە کاربردی دارە, مراسم دینی استفادە میشە با دو سیم و سایز نا متعارف. اما این ساز با شکل امروزی باتوجە بە مدارک موجود مال کردهای هرکی هست کە در مرز ایران و عراق هستن
دقیقا”
تاریخچه باغلا خیلی قدیمیه و اینو از کودکم بپرسی بهتون میگه این ساز متعلق به خود ترکیه هست و کرد ها چی بدونم فارس بگه ک مال ماس کاملا اشتباهه .کرد ها هیچ چیزی ندارن جز فرهنگ دزدی
ما تنها و تنها ترک زبان داریم …هیچ نژاد ترکی در منطقه وجود ندارد …ب منابع تاریخی سر بزنید اگرم ب منابع اروپایی و ایرانی شک دارید ب مورخین خود آذربایجان رجوع کنید… این ساز برگرفته از تنبور تیسپونی یا کردی است ک نزدیک ۷ هزار سال پیشینه دارد…بدرود
بله دیگه شما فرهنگ غنی و پربار مغولستان رو آوردین ما از شما دزدیدیم خجالتم خوب چیزیه
دوست عزیز نام ساز باغلاما هستش اون وقت اظهار دارید ساز کردهای ایران و عراقه؟!!! چرا اطلاع کافی ندارین . اطلاعات غلط میدین
دوست عزیز ترکها ادعا می کنن از دشت اورخون مغولستان ب ایران و آناتولی اومدن …یعنی الان بریم بین اوغوزها و اویغورهای چین یعنی تنگ چشمان زرد پوست یا ترکان واقعی ساز دیوان یا باغلاما دارن یا کلا موسیقی دارن ؟!! موسیقی در اصل از زاگرس شروع شده و ب سرتا سر جهان پراکنده شده … مقام ها و دستگاهای این ساز نزد کرمانج هاس … وسلام
نام ساز تنبور هستش از خانواده سازهای اصیل منطقه خاورمیانه این ساز خیلی بیشتر از ترکها در این منطقه قدمت داره شما عادت دارین همه چیو به اسم خودتون تموم کنین مثل مولانا مثل رقص کوردی مثل ساز کوردی مثل جشن نوروز مثل هزار فرهنگ و هنر دیگه که همه میدونن متعلق به ایران و اقوام فارس و کورد و آشوری و ارمنی و غیره هستن
سلام بله پیچیدست ولی این ساز برمیگرده به کوردا ولی ترکها بهتر و اصولیتر ازش استفاده کردند
باز دوباره شروع شد فرهنگ دزدی اسمش روشه باغلاما کرد چیه این وسط کردا هرجا رفتن یک چیزی پیدا کردن با فرهنگ خودشون تلفیق کردن ساز ملی تورک از کی شده مال کردا؟
مثله اینکه شما درک و فهم مطلیتون خیلی پایینه.اگر درست مطالعه میکردید نوشته شده بود باغلاما ترکی هست ول کردا با دسته بلند تر و ۲سیم متفاوت اونو تغیر دادن و اسمشو دیوان گذاشتند.یکم مطالعتونو زیاد کنید . تازه صدا و کوک دیوان نسبت به باغلاما بیشتره
کدام یک از این سازهای باغلاما سوزناک و محبوبیت بیشتری داره .. ؟
نواختن باغلاما دسته بلند همانند گیتار است؟
بین باغلاما دسته کوتاه و بلند شما کدام را پیشنهاد میکنین ؟
دسته کوتاه
اطلاعاتتون درست نیست این ساز تاریخچه اش به کرد های کوردستان ترکیه که به انادول معروف هست برمیگرده و شکل پیشرفته تره ساز تنبور هستش و یکی از ساز های اصیل ایرانیه که به کرد های عزیزمون تعلق داره لطفا اصالت ساز رو عوض نکنید با سپاس فراوان از شما
سلام آقای حیدری
پستی ازتون در مورد باغلاما دیدم
به نظر میاد در مورد ساز باغلاما اطلاعات خوبی دارین
من عاشق صدای باغلاما هستم
کدام یک از این سازهای باغلاما سوزناک و محبوبیت بیشتری داره .. ؟
نواختن باغلاما دسته بلند همانند گیتار است؟
بین باغلاما دسته کوتاه و بلند شما کدام را پیشنهاد میکنین ؟
ساز شاید از یه خاستگاهی برخاسته باشه اما متعلق به تمام دوسداران موزیکه…تاریخچه این ساز بیشتر قومی-مذهبیه چون ما این ساز را بیشتر در میان ایزدی ها(کردها عراق و ترکیه) و شکل قدیمتر آن یعنی تنبور در میان کوردهای یارسان یا اهل حق(کرمانشاه) میبینیم و این دو دین (یارسان و ایزدی) هردو بهم خیلی نزدیک بوده و به احتمال خیلی زیاد برمیگردد به کردهای زرتشتی..یعنی کردها چون از اصیل ترین اقوام ایرانی و زرتشتی بوده اند بیشتر از آن استفاده کرده اند … همین ساز در آذربایجان (چه ایران و چه باکو) هم مورد استفاده آذری های عزیز بوده و هست هرچن در ترکیه هم به فراوانی از آن استفاده میشه اما بیشتر مربوط به کردهای ترکیه است…اما مهمه خود سازه و نواختن آن… زمانی تأسف پیش میاد که با کردی یا ترکی کردن ساز از اصل مطلب که لذت بردن از موزیک است دور میشویم
باغلاما همانطور که از اسمش پیداست یک ساز ترکی است و شکل تغییر یافته و پیشرفته ساز قوپوز می باشد .اینو دیگه همه میدونن. البته باید بیشترتحقیق کنید تا به این نتیجه برسید
عزیزم نام ساز تنبوره ولی ترکها یه اسم براش تراشیدن وگرنه اسمش باعلاما نیست
ترکها تو سی سال اخیر سرمایه گذاری زیادی کردن رو این ساز و اون رو به عنوان ساز ملی ترکیه معرفی کردن به دنیا در صورتی که خودشون هم میدونن این ساز مربوط به منطقه آناتولی و شرق ترکیست که خواستگاه اصلی کوردهاست و این یک ساز کاملا کوردیه این هیچ جوری قابل دزدی نیست .ترکها از چین تا قفقاز هیچ جایی این سازو ندارن چون این ساز کوردهاست و کوردستان
با سلام،، آیا علاوه بر حس و حال اصلی خود ساز باغلاما میشه با این ساز موسیقی سنتی ایرانی هم اجرا کرد؟(حس و حال این ساز به موسیقی سنتی ایرانی هم نزدیک هست؟)
سلام این ساز در واقع اسم اصلی آن تنبوره که هنوز هم در خاستگاه اصلی آن یعنی منطقه بادینان در کُردستان تحت اشغال ترکیه، به همین نام تنبور خوانده میشه در واقع جزو خانواده تنبور بحساب میاد. ساز دیوان مثل دف یک ساز آیینی مذهبی بوده که توسط ایزدیها و علویها که همراه با آیین یارسانی ریشه در میترائیسم دارند در مراسم مذهبی و نیایش مورد استفاده میشه. این ساز در سال ۱۹۶۵ میلادی مورد توجه مسئولین فرهنگی آن زمان کشور ترکیه واقع شد و وارد موسیقی ملی ترکیه شد و اسم جعلی باغلما را بر آن نهادند البته باغلما تنها اسم یکی از انواع این خانواده میباشد که متشکل از دیوان، میدان، جورا و باغلماست.لطفاً در ارائه اطلاعات دقت فرمایید. حکومت ترکیه در سرقت و مصادره و جعل میراث فرهنگی دیگر ملل به نفع خود ید طولانی داره از جمله ترک خواندن شخصیتهای بزرگ ایرانی مثل مولانا، ابوعلی سینا، نظامی گنجوی. و همچنین ثبت سازهای دف و دیوان که ریشه در کردستان و متعاقب آن ایران دارند، تحت عنوان سازهای کشور ترکیه.