تنبک را میتوان یکی از کامل‌ترین و پر تکنیک ترین سازهای کوبه‌ای در سراسر جهان دانست، که نقش مؤثری در گروه نوازی ایفا می‌کند. ردپای این ساز را میتوان در تاریخ ایران جستجو کرد و آن را یک ساز ایرانی دانست. اما تنبک به شکل کنونی را میتوان به دوره قاجار نسبت داد. از نوازندگان بنام تنبک می توان از حاجی خان ضرب گیر ، عیسی آقا باشی ، استاد حسین تهرانی ، استاد محمد اسماعیلی ، بهمن رجبی و … نام برد. در این مقاله سعی داریم تا این ساز محبوب را به شما معرفی کنیم و انواع آن را بررسی کنیم.
ساختار تنبک
تنبک از گل پخته و چوب ساخته میشود. معمولا روی ضرب پوست بره می کشند و نوع گلی بزرگ آن را در زورخانه به کار برده و می برند و برای استقامت بیشتر روی آن را پوست گوسفند می اندازند. این ساز از دو قسمت کلی و استوانه ای شکل تشکیل شده، قسمت اول( بالا و هنگام نواختن) به قطر تقریبی ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر و به طول ۴۵ سانتی متر،؛ که سطح بالایی آن پوست کشیده شده و در پایین به قسمت دوم متصل شده است و این قسمت عبارت است از استوانه باریکتری که در انتها (پایین) کمی گشادتر شده و به دهانه ای باز منتهی گشته است.
نواختن تنبک
برای نواختن تنبک، پای چپ را جلوتر از پای راست و کمی بالاتر قرار می‌دهند. اگر از زیرپایی استفاده شود، پای چپ خودبه خود بالاتر قرار می‌گیرد. دست راست را از آرنج خم می‌کنند و مچ راست را به موازاتِ پوست، روی تنبک می‌گذارند.
مچ دست چپ عقبتر از دهانه بزرگ و ساعد چپ روی دهانه بزرگ تنبک قرار می‌گیرد. حرکت دستها روی تنبک باید راحت و بدون انقباض باشد.
توی این پک فوق العاده، استاد معصومی، نواختن تنبک رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان تنبک نواز حرفه ای شو و همه رو انگشت به دهان کن!
اجزای تنبک
1- دهانه بزرگ: که بر روی آن پوست کشیده می شود. این دهانه باید دایره ای کامل باشد تا صدا در تمام نقاط کناره یکسان شود.
2- تنه (محفظه صوتی) : به قسمت حجیم ساز گفته می شود ، تا حدی محدب است و هنگام ساخت در عرض آن شیارهایی (عاج) ایجاد می کنند تا از لغزیدن تمبک هنگام نواختن جلوگیری کند.
3- نفیر (گلویی) : به قسمت باریک تر که بین تنه و دهانه کوچک قرار دارد گفته می شود. طول آن از تنه تا دهانه کوچک حدود 26 سانتی متر و قطر بیرونی آن حدود 18 سانتی متر است. نفیر از بیرون استوانه ای شکل و از داخل مخروطی شکل (شیپوری) تراشیده می شود.
4- دهانه کوچک : دهانه کوچک در ادامه نفیر قرار دارد که در واقع محل خروج صدای حاصل از ارتعاشات پوست توسط ضربه های 2 دست است. قطر آن در حدود 18 تا 22 سانتی متر است.
5- پوست : معمولا از پوست گوساله و بز، به ویژه پوست گردن آن (به علت ضخامتش) استفاده می کنند. پوست را با چسب یا سریش روی لبه بیرونی دهانه بزرگ می چسبانند.
انواع ساز تنبک
1- تنبک یک تکه
این مدل تنبک امروزه کمتر در بین نوازندگان رواج داشته و کمتر ساخته میشود. دلیل آن، همان‌طور که از نامش پیداست یک‌تکه بودن چوبی است که در ساخت ساز استفاده میشود. پس از تبدیل چوب یک‌تکه به تنبک، پوست روی آن کشیده شده و ساز آماده استفاده است.
2- تنبک چند تکه
این نوع نیز مانند مدل یک‌تکه از چوب و پوست تشکیل‌شده است. اما آنچه ساخت آن را آسان‌تر می‌کند، چندتکه بودن و استفاده از چند قطعه چوب برای درست کردن تنبک است.
3- تنبک فایبری
تنبک فایبری را میتوان از انواع نسبتاً مدرن تنبک دانست. ساخت این مدل به نسبت مدل‌های چوبی آسان‌تر بوده، اما کیفیت پایین‌تری دارد.
4- تنبک ترکه ای
این نوع تنبک که از قطعات چوبی بسیار یا به اصلاح ترکه‌های چوب تبدیل‌شده، ساخت راحت‌تری به نسبت سایر مدل‌ها دارد و وزن آن نیز کمتر است.
حرف آخر
تنبک یکی از سازهایی است که جایگاه ویژه ای در فرهنگ ایران دارد. این ساز در ورزش های زورخانه ای کاربرد زیادی داشت و همچون آوازی برای جنگ، شروع با انگیزه ای برای ورزش رقم خواهد زد، که معمولا این نوع ساز برای زورخانه از سفال ساخته میشد.
