آشنایی تصویری با تاریخچه ساز گیتار (کامل)

گیتار یک ساز قدیمی و اصیل است که قدمت تاریخی آن به بیش از 4000 هزار قبل برمی گردد. نظریه های بسیاری درباره اصالت این ساز ارائه شده است. غالبا ادعا می شود که گیتار توسعه مدل توسعه یافته عود یا حتی کیتارا (بربط) یونان باستان است. تحقیقات انجام شده توسط دکتر مایکل کاشا در دهه 1960 نشان می دهد که این ادعاها فاقد اعتبار هستند. او نشان داد که عود سیر تکاملی مخصوص به خود را داشته و تنها اصل و نسب مشترکی با گیتار دارد و تاثیری در تکامل آن نداشته است. البته تاثیر آن در مهندسی معکوس غیر قابل انکار است چرا که اجداد نزدیک گیتار تاثیر به سزایی در تکامل عودهای فرت دار و بدون فرت که مورها با خود به اسپانیا آوردند، دارند.

تنها مدرک برای نظریه کیتارا شباهت بین کلمه یونانی کیتارا (Kithara) و کلمه اسپانیایی quitarra است. تصور اینکه چطور گیتار می تواند مدل تکامل یافته کیتارا که کاملا یک نوع ساز متفاوت است، دشوار است. کیتارا سازی با قاب مربع شکل و از خانواده چنگ هاست (شکل پایین).

همچنین اینکه یک چنگ رو پایی مربع شکل با هفت سیم نام خود را به گیتار اسپانیایی چهار سیم داده باشد، عجیب است. دکتر کاشا به بررسی این سوال می پردازد و با مطرح کردن این سوال که یونانی ها نام کیتارا را از کجا آورده اند، متوجه می شود کیتاراهای یونانی های باستان وقتی از خارج وارد این کشور شده اند، تنها 4 سیم داشته اند. وی ابراز می کند که یونانی ها نام پارسی قدیمی یعنی “چارتار” را برای ساز 4 سیمی انتخاب کرده اند.

نیاکان

نخستین سازهای زهی که مد نظر باستان شناسان است، تنبورها و چنگهای کاسه ای شکل هستند. مردم ما قبل تاریخ چنگهای کاسه ای را با استفاده از لاک لاک پشت ها و کالاباسا (کدوی کشکولی)، به عنوان تشدید کننده صدا و یک چوب خمیده برای دسته و از یک یا چند سیم از جنس ابریشم یا روده چارپایان برای سیم درست می کردند. موزه های جهان شامل چنین چنگهایی از تمدنهای باستانی سومری، بابلی و مصری هستند. نزدیک به 2500 تا 2000 سال قبل از میلاد، چنگهای پیشرفته تری مانند ساز 11منحنی سیمی مجلل با تزئیناتی از طلا که در مقبره ملکه Shub-Ad ظاهر شدند.

تمبور به ساز دسته بلند زهی با بدنه ای گلابی یا تخم مرغی شکل گفته می شود که پشتی کمانی شکل و تخته تشدید کننده صدا از جنس چوب یا پوست و یک دسته بلند صاف دارد. تمبو احتمالا مدل پیشرفته چنگ کاسه ای است که دسته آن صاف شده تا این امکان را فراهم کند که با فشردن سیم ها به پایین نتهای بیشتری ایجاد شوند. نگاره های مقبره و حجاری های سنگی در مصر گواه این واقعیت هستند که چنگها و تمبوره ها (همراه فلوت و سازهای کوبه ای) در 3500 تا 4000 سال قبل از میلاد به صورت گروهی نواخته می شده اند.

باستان شناسان نیز آثار مشابه بسیاری را در ویرانه های فرهنگ ایران باستان و بین النهرین پیدا کرده اند. بسیاری از این سازها تا عصر مدرن بدون تغییر حفظ شده اند، به عنوان مثال می توان به سازهای فولک منطقه ای مانند ساز ترکی، تامبوریتس بالکان، سه تار ایرانی، پنج تار افغانی و بوزوکی یونانی اشاره کرد.

قدیمی ترین ساز گیتار مانند بر جای مانده

این ساز با 3500 سال قدمت، آخرین گیتار قدیمی است که متعلق به خواننده مصری، هارموس بوده است. او به همراه تمبورش در نزدیکی مقبره کارفرمای خود “سن موت” معمار ملکه هاتشپسوت که در سال 1503 قبل از میلاد تاج گذاری کرده است، دفن شد. سن موت (که به نظر می رسد چیزی بیش تر از یک وزیر اعظم و معمار برای ملکه بوده است) مقبره زیبای هاتشپسوت را ساخته است که تا به امروز در سواحل نیل پا بر جا مانده اند.

مقبره هاتشپسوت

ساز هارموس

سازهای هارموس سه سیم و مضرابی معلق از دسته توسط یک سیم دارد. جعبه صدا از چوب سدار صیقلی زیبایی ساخته شده و یک تخته صدای از جنس پوست خام دارد. در حال حاضر می تواند این ساز را در موزه باستان شناسی قاهره یافت.

ملکه هاتشپسوت

بالاخره گیتار چیست؟

برای ایجاد تمایز گیتار از سایر اعضای خانواده تمبر، باید گیتار را تعریف کنیم. دکتر کاشا، یک گیتار را این طور توصیف می کند؛ دارای یک دسته بلند و فرت دار ، تخته صداساز چوبی، تیغه منحنی شکل کنار بدنه (Rib) و یک پشت صاف.

عود

مورها عود را به اسپانیا آوردند. تمبور به صورت دیگری در کشورهای عربی توسعه یافت و بدون فرت باقی ماند. اروپایی ها به عود فرت را اضافه کردند و نام آن را “Lute” نهادند که از کلمه عربی “Al’ud” گرفته شده است (در عربی به معنای چوب است) که نام اسپانیایی آن هم “laud” است. یک عود به سازی با دسته کوتاه با سیم های بسیار، بدنه بزرگ گلابی شکل با پشتی طاقی شکل و یک سری پیچ کوک زاویه دار و پیچیده گفته می شود.

درک این که گیتار با یک دسته بدون فرت، صفحه صدا ساز چوبی، تیغه منحنی شکل کنار بدنه و یک پشت صاف مدل تکامل یافته عود که سازی با دسته کوتاه، تعداد تارهای فراوان، بدنه گلابی شکل با پشتی طاق دار و سری پیچ کوک کج است، باشد کمی دشوار است.

گیتار

نام گیتار از کلمه سانسکریتی قدیمی “string”- “tar” بر گرفته شده است. (این زبان مربوط به مردم آسیای مرکزی و شمال هند توسعه یافته است.)

طبق یافته های باستان شناسی در آسیای مرکزی، بسیاری از سازهای زهی فولک که تا به امروز در این نواحی وجود دارند، چند هزار سال است که تقریبا بدون تغییر باقی مانده اند. نام بسیاری از آنها با پیشوندی که تعداد سیم ها را نشان می دهد، به “تار” ختم می شود.

دو تار: کلمه سانکریتی “dvi” که معادل آن در فارسی مدرن “دو” است، به سازی اطلاق می شود که دو سیم دارد و مربوط به ناحیه ترکستان است.

سه تار: کلمه سانسکریتی “tri” که معادل آن در فارسی مدرن “سه” است، به سازی اطلاق می شود که سه سیم دارد و مربوط به ایران است (با کلمه Sitar هندی که تارهای بسیاری دارد).

چهار تار: کلمه سانسکریتی “Chatur” که معادل آن در فارسی مدرن “چار” است، سازی پارسی با چهار سیم است (با گیتارا، گیتار چهار سیم اسپانیایی، کیتارا مدرن عربی، چیتارا ایتالیایی مقایسه کنید).

پنج تار: کلمه سانسکریتی “pancha” که معادل آ« در فارسی مدرن “پنج” است؛ به سازی با 5 سیم اطلاق می شود.

سیتار هندی تقریبا نام خود را از سه تار فارسی گرفته است، اما پس از گذشت قرنها هندی ها آن را به سازی کاملا جدید تبدیل کردند تا با ایده آل های زیبایی شناختی و فرهنگی شان سازگاری داشته باشد.

تمبور و چنگ ها به همراه مسافران، بازرگانان و دریانوردان به سراسر جهان باستان گسترش یافتند. چارتار 4 سیمی پارسی وارد اسپانیا شد و از نظر شکل و ساختار تا حدودی تغییر کرد و به جای تک سیمها، صاحب سیم های جفتی که به صورت یونیسون تنظیم شده بودند، شد و به عنوان کیتارا یا گیتارا شهرت یافت.

از گیتار چهار سیمی تا پنج و شش سیمی

همانطور که دیدیم، اجداد گیتار از مصر و بین النهرین به اروپا آمدند. این سازهای نخستین، اکثر اوقات چهار سیم داشته اند (همانطور که در بالا اشاره شد، کلمه گیتار از کلمه قدیمی فارسی چارتار مشتق شده که در ترجمه مستقیم به معنی چهار سیم است).

بسیاری از این سازها و تغییرات آنها از سه به پنچ سیم را می توان در نسخه های خطی مصور قرون وسطی و سنگ نگاره های کلیساها و کلیساهای جامع از دوران روم تا قرون وسطی مشاهده کرد. تصویر زیر گیتار رومی را نشان می دهد.

با شروع دوران رنسانس، گیتار چهار رجی(چهار جفت سیم که به صورت یونیسون تنظیم شده اند) حداقل در اکثر اروپا غالب بود. اولین موسیقی شناخته شده برای چیتارا چهار رجی در قرن 16 ام در اسپانیا نوشته شد. گیتار 5 رجی Battente اولین بار در همان دوران، در ایتالیا رویت و به تدریج جایگزین گیتار چهار رجی شد. کوک استاندارد قبلا مانند پنج سیم بالای گیتار مدرن به صورت A، D، G، B، E تنظیم شده بود.

در قرن 17 ام، ششمین رج به گیتار battente اضافه شد و گیتارسازان در سرتاسر اروپا از این رویه پیروی کردن. ترتیب شش رج به تدریج جای خود را به شش سیم تک داد و به نظر می رسد دوباره ایتالیایی ها تغییر ایجاد کردند. (بر خلاف آ«چه به نظر می رسد، می توان گفت گیتار شش سیمی مدل توسعه یافته گیتار 12 سیمی است).

در ترنزیشن از 5 جفت سیم به 6 تک سیم، به نظر می رسد که حداقل برخی از سازهای 5 جفت سیمی موجود به الگوی سیمی جدید تغییر یافته اند. این کار نسبتا ساده بوده است زیرا تنها مستلزم تعویض (یا دوباره کار کردن) شیطانک یا پل و وصل کردن چهار حفره برای پیچ تنظیم بوده است. یک گیتار پر نقش و نگار فوق العاده توسط یک استاد آلمانی به نام Joakim Thielke از هامبورگ به این روش تغییر یافت. (توجه داشته باشید که این ساز تنها 8 فرت جدا از بدنه دارد).

در اوایل قرن 19 ام شاهد تغییر شکل در گیتارهای مدرن هستیم. کمر بدنه ها باریکتر شده اند!

گیتار کلاسیک مدرن وقتی سازنده اسپانیایی، آنتونیو تورس در حدود سال 1850، اندازه بدنه را افزایش و ابعاد را تغییر داد، شکل فعلی خود را پیدا کرد. طراحی او اساسا حجم، صدا و تصویر ساز را اصلاح کرد که تا به امروز بدون تغییر باقی مانده است.

گیتارهای الکتریک و سیم های فولادی

تقریبا در همان زمان که تورس شروع به ساخت گیتارهای Fan-braced در اسپانیا کرد، در میان مهاجران آلمانی، کریستین فردریچ مارتین، شروع به ساخت گیتارهای با x-braced کرد. سیم های فولادی برای اولین بار حدودا در سال 1900، به طور گسترده در دسترس قرار گرفتند. این سیم ها نوید گیتارهای بلندتری را می دادند اما کشش افزایش یافته برای سبک fan-braced تورس بیش از حد بالا بود. مدل x-braced تقویت کننده نتیجه یکسانی داشت و سریعا به استاندارد صنعت گیتار سیم فولادی ربا رویه تخت تبدیل شد.

در پایان قرن نوزدهم میلادی، اورویل گیبسون، شروع به ساخت گیتارهای صفحه کمانی با حفره صدای بیضی شکل شد. او گیتار سیم فولادی با بدنه ای که بیشتر شبیه یک ویولن سل بود را ساخت. با این طراحی این امکان فراهم می شود تا صفحه بالایی ارتعاش آزادانه تری داشته باشد و در نتیجه حجم صدای بیشتری تولید کند. طراح اوایل دهه 1920، لوید لوار، به گیبسون ملحق شد و با هم گیتار صفحه کمانی جاز را به شکل آشنای امروزی اش همراه با حفره های اف، پل شناور و سیم گیر نوع ویولن سلی در آوردند.

10 آهنگ آسان برای یادگیری نواختن با گیتار (ویژه مبتدی-متوسط)

گیتار الکتریک در اواخر دهه 1920 یعنی زمانی که پیکاپ ها به گیتارهای جاز و هاوایی اضافه شدند، به وجود آمدند اما تا قبل از سال 1936 که گیبسون مدل ES150 را معرفی کرد و چارلی کریستین آن را مشهور کرد، موفقیت چندانی نداشتند.

با ظهور تقویت کننده ها، امکان منسوخ شدن جعبه صدا به طور کلی شدت گرفت. در اواخر دهه 1930 و اوایل 1940 چندین هنرمند در برهه ای از زمان به آزمایش های مختلفی در این زمینه پرداختند و هنوز هم این اختلاف نظر وجود دارد که آیا لس پائول، لئو فندر، پائول بیگسبی اولین گیتار بدنه تو پر (Solid-body) را ساختند یا اُ-دبلیو اپلتون این کار را انجام داد.