خب ابتدا به صورت خلاصه توضیحاتی درباره نحوه انگشت گذاری در ساز نی را برای شما عزیزان شرح میدهیم و در ادامه با عکس و به صورت تصویری به همراه فیلم به شما شرح خواهیم داد.
اگر انگشت ها را از انگشت کوچک شماره گذاری کنیم و انگشت کوچک شماره یک باشد سوراخ ها را از پائین به وسیله دست راست بدین ترتیب انگشت گذاری می کنیم : انگشت دوم روی سوراخ اول انگشت سوم بین سوراخ اول ودوم حکم تکیه گاه را دارد انگشت چهارم روی سوراخ دوم و انگشت پنجم (شست ) پشت نی به صورت تکیه بر نی قرار می گیرد همچنین انگشت اول دست چپ آزاد است انگشت دوم روی سوراخ سوم ،انگشت سوم روی سوراخ چهارم انگشت چهارم روی سوراخ پنجم و سوراخ پشت که ششمین سوراخ است به وسیله انگشت پنجم یا شست مسدود می شود. بعضی از نوازندگان از نظر عادت دست چپ را پائین گذاشته و دست راست را بالا قرار می دهند . ساز نی در اندازه های مختلف و برحسب احتیاج نوازنده ساخته می شود و برای ساختن نی هفت بند آن را با اره یا شیء دیگری از بوته نی می چینند و بامیله آهنی باریکی داخل آن را که از بندهای بسیار نازک مسدود است می شکافند و میله را آرام در نی می چرخانند تا پولک های بندی از بین برود البته نباید بندهای ابتدای نی را از بالا به پائین زیاده از حد سابید زیرا تقریبا باید کمی قطورتر از سوراخ ها باشد . برای سوراخ کردن نی باید از میله کوتاهی که هم قطر سوراخهای مورد نظر(نوازنده ) است استفاده کرد و آن را بوسیله آتش داغ نموده و در جاهائی که قبلا علامت گذاری شده است فرو نمود و باید در نظر داشت که جوانه های نی در طرفین سوراخها باشد . ابتدا و انتهای نی را با فلز استوانه ای شکل که نقش محافظ نی را دارد مزین می کنند و نوازنده موقع نواختن سر فلزی را میان دندان ها قرار می دهد ، اجراء بدون سر فلزی هم امکان پذیر است و بعضی از نوازندگان این روش را برای حفظ سلامت دندان ها اصولی تر می دانند ولی معمولا از این لوله استوانه ای فلزی برای کوک کردن نی میتوان استفاده نمود . در ساختن نی باید توجه داشت که سوراخ کردن آن بسیار دقیق باشد و همچنین جنس نی حائز اهمیت است که در این رابطه نی های مناطق خشک و کویری بهتر از دیگر مناطق است و بهترین نی ها در نیزارهای کاشان و اطراف آن یافت می شود .
برای یک آهنگسازی که به دنبال اصوات و رنگ های گوناگون است، نی می تواند نقش چند ساز را با رنگ های متفاوت بازی کند. در بسیاری از ساز های بادی موسیقی کلاسیک برای تغییر جنس و رنگ صوتی از سوردین استفاده می کنند، در حالی که در نی می توان چندین صدای متفاوت را با حالات گوناگون تولید کرد.
البته گاهی محدودیت های اجرایی برخی فواصل هم برای آهنگسازان ایرانی که از نی استفاده می کنند، به معضلی دست و پا گیر تبدیل می شود و برای همین گاهی ناچارند به دلیل این محدودیت ها بالاجبار محدودۀ صوتی مورد نظر خود را عوض کنند.
شاید یکی از مهمترین معضلات اجرایی ساز نی فقدان نت سی در محدوده های بم و اوج باشد برای همین نوازندگان نی بالاجبار می بایست برای اجرای گوشه هایی که نیازمند اجرای نت سی هستند، از محدودۀ غیث استفاده کنند.
توی این پک فوق العاده، استاد محمد عابدینی، نی نوازی رو جوری یاد میگیری که تو هیچ کلاس آموزشی یا پک دیگه ای نه دیدی نه شنیدی! در کمترین زمان یک نی نواز حرفه ای شو همه رو انگشت به دهان کن!
مشکل دیگر شاید عدم توالی اجرایی محدوده ها به صورت پشت سر هم می باشد.البته برای رفع این نواقص تمهیدات بسیاری توسط نوازندگان و سازندگان ساز نی اندیشیده شده که در قسمت های آینده به ذکر برخی از آنها می پردازیم.
شاید بتوان تقسیم بندی اصوات نی را از دو زاویۀ متفاوت مقایسه کرد.
در نگاه اول می توان تقسیم بندی اصوات نی را در دو نوع صدای بم خلاصه کرد که اصوات دیگر در ادامۀ آنها می آیند، بم (بم معمولی) و بم نرم.
از نگاهی دیگر شاید بتوان تقسیم بندی اصوات نی را به چند بخش دیگر تقسیم کرد.
محدودۀ بم، محدودۀ اوج، محدودۀ غیث و محدودۀ پس غیث.
در جدول زیر می توانید به محدوده های صوتی نی سل (دو) توجه کنید:
برای نامگذاری نی های متفاوت بهتر است از نت دست بستۀ نی یا بم ترین نت اجرایی آن استفاده کرد که به دلایلی تقریبا سلیقه ای و نامشخص از فاصلۀ پنجم آن برای نام گذاری نی استفاده می شود.
در هر صورت برای معرفی انواع نی سعی می شود از هر دو مدل نامگذاری این ساز ها استفاده شود.
استاد خصوصی در خانه شما: پکیج های آموزش نی مقدماتی تا پیشرفته
در معرفی محدوده ها و وضعیت انگشت گذاری نی در این مجموعه مقالات سعی می شود نی سل (دو) ملاک سنجش قرار گیرد که دست بستۀ آن در محدودۀ بم، نت دو می باشد.
برای بررسی وضعیت انگشت گذاری روی نی به بررسی تک تک این حالات می پردازیم و نکته ای که می توان روی آن تمرکز کرد این است که با هر وضعیت انگشت گذاری قادر خواهیم بود ۴ صدای متفاوت در ۴ محدودۀ مختلف نی ایجاد کنیم. البته در برخی از محدوده های صوتی ممکن است محدودیت اجرایی برای تولید برخی اصوات وجود داشته باشد و یا اجرای شفاف و خوش صدای برخی فواصل به خصوص در محدودۀ پس غیث نیازمند تمرین های بسیار است. حال به بررسی حالات های متفاوت انگشت گذاری در ساز نی به صورت تصویری می پردازیم.
وضعیت اول حالت دست بسته که تمامی انگشتان روی سوراخ های نی قرار می گیرند و در این وضعیت طول لولۀ صوتی ساز در بلند ترین وضعیت خود بوده و صوت حاصله بم ترین صدای ساز می باشد.
البته نوازندگان نی با تغییر زاویه لب و نی و تغییر فشار می توانند تقریبا تا نیم پرده بم تر از صدای اصلی دست بسته را نیز تولید کنند. برای مثال در نی سل (دو) علاوه بر نغمه دو، نغمه سی بکار و گاهی سی کرن هم قابل اجرا است.
انگشت گذاری در حالت دست بسته و نت حاصله در محدوده های مختلف
در حالت بعدی انگشت دوم دست راست از روی سوراخ اول برداشته می شود و بقیۀ انگشت ها کماکان روی سوراخ ها باقی می مانند. در این حالت صدای اصلی در محدودۀ بم، نغمه ر می باشد در عکس زیر به وضعیت انگشتان و نغمه های حاصله در محدوده های مختلف ساز نی توجه کنید.
انگشت گذاری ر بم
در حالت بعدی انگشت سوم دست راست (دست پایینی) از روی سوراخ دوم برداشته می شود و در این وضعیت نوازنده قادر به تولید در صدا در هر محدوده خواهد بود با نفس و فشار هوای طبیعی در محدودۀ بم نغمه می کرن و با فشار هوای بیشتر صدای می بکار ایجاد خواهد شد. اجرای صحیح نغمه می بکار برای برخی هنرجویان این ساز در مراحل ابتدایی مشکل است و مدت ها نیاز به تمرین است تا بتوان از صدای طبیعی می کرن با این وضعیت انگشت گذاری به یک صدای می بکار شفاف و کوک رسید.همین فواصل ربع پرده در سایر محدوده ها هم ایجاد می شود، به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری می کرن و می بکار
در انگشت گذاری بعدی می توانیم نغمه می بمل را در محدودۀ بم ایجاد کنیم، بدین صورت که انگشت سوم به صورت نصفه روی سوراخ دوم از پایین قرار می گیرد که به آن اصطلاحا نیم انگشت هم می گویند.اجرای این حرکت در سرعت های بالاتر مشکل است و نیازمند تمرین های بسیار است تا یک نوازنده بتواند با تسلط کامل این نت را اجرا کند. دقت کنید که در این حالت انگشت گذاری نوازنده نیمۀ بالایی سوراخ را گرفته و نیمۀ دیگر سوراخ باز می باشد. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری می بمل
در اگشت گذاری بعدی هر دو انگشت دست راست از روی سوراخ ها برداشته می شود و انگشت اول از دست چپ هم از روی سوراخ سوم برداشته می شود. در این حالت صدای تولید شده در محدودۀ بم نت فا خواهد بود. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری به طور عمومی زیر ترین صدای پس غیث قابل اجرا است و اجرای نت های زیر تر در این محدوده تقریبا بسیار مشکل است و در بسیاری از موارد ارزش صوتی ندارد.
انگشت گذاری فا
در وضعیت بعدی قادر به اجرای نت فا دیز خواهیم بود، توجه کنید در این حالت هم از تکنیک نیم انگشت برای تولید صدای فا دیز در محدودۀ بم استفاده می شود. نوازندگان چیره دست می توانند با همین انگشت گذاری صدای فا سری را نیز تولید کنند. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری اجرای محدودۀ پس غیث بسیار مشکل و تقریبا ناممکن است مگر نوازندگان خاص با ساز های خاص.
انگشت گذاری فا دیز
در حالت بعدی به جز انگشت شست دست چپ که گرفته است مابقی انگشتان از روی سوراخ ها برداشته می شوند. در این وضعیت قادر به تولید نغمه سل در محدودۀ بم خواهیم بود. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری معدودی از نوازندگان قادر به تولید صدای سل در محدودۀ پس غیث هستند و تقریبا صوت حاصله در بسیاری از ساز ها ارزش موسیقایی ندارد مگر ساز های خاص که فواصل آن بسیار دقیق هستند.
انگشت گذاری سل
حالت بعدی انگشت گذاری وضعیت دست باز است که تمامی انگشتان از روی سوراخ ها براداشته می شوند و این حالت زیر ترین صدای حاصله در هر محدودۀ صوتی است. در محدودۀ بم صوت حاصله نغمه لا خواهد بود. با تغییر زاویۀ لب و ساز و تغییر فشار هوا می توان نغمه سی بمل را هم به صورت گذر و پیوسته به لا تولید کرد. این حالت به خصوص در آواز دشتی (با شاهد «لا») بسیار زیاد توسط نوازندگان اجرا می گردد و شاید یکی از ویژگی ها و زیبایی های نی در اجرای این آواز باشد. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری دست باز
همانطور که ذکر شد از هر وضعیت انگشت گذاری اصلی در نی می توانیم ۴ صدا در محدوده های مختلف نی تولید کنیم، همچنین با وضعیت (نیم انگشت) می توانیم فواصل فرعی و برخی نیم پرده ها و ربع پرده ها را اجرا نماییم.با توجه به اهمیت این مبحث برای علاقمندان ساز های ایرانی به خصوص کسانی کار های گروهی موسیقی ایرانی با ترکیب ساز های ایرانی را پی گیری می کنند، انگشت گذاری و صدادهی آن را از زاویه ای دیگر و با نموداری تصویری متفاوت بررسی می کنیم.
همانطور که در تصاویر گویاست، سوراخ پشت نی به صورت مربع و سایر سورخ ها به صورت دایره مشخص شده اند. در هر یک از جدول ها می توانیم به بم ترین نت و زیر ترین نت هر محدوده توجه کنیم.
برای آگاهی بیشتر از محدودۀ صداهای مختلف نی به جدول زیر توجه کنید.
حال به نمودار شماره ۱ توجه کنید که در آن به حالات مختلف انگشت گذاری و صدای حاصله در محدودۀ بم و بم نرم اشاره شده است.
در نمودار شمارۀ ۲ صداهای حاصله از حالات مختلف انگشت گذاری در محدودۀ اوج را می بینیم.
در نمودار شمارۀ ۳ صداهای حاصله از حالات مختلف انگشت گذاری در محدودۀ غیث را می بینیم.
در نمودار شمارۀ ۴ صداهای حاصله از حالات مختلف انگشت گذاری در محدودۀ پس غیث را می بینیم.
این نمودار ها از کتاب شیوۀ نی نوازی استاد محمد علی کیانی نژاد برداشت شده است.
در نمودار شمارۀ ۵ وضعیت انگشت گذاری نت های فرعی در محدودۀ بم و اوج را مشاهده می کنید.
در نمودار شمارۀ ۶ وضعیت انگشت گذاری نت های فرعی در محدودۀ غیث را مشاهده می کنید.
در نمودار شمارۀ ۷ وضعیت انگشت گذاری نت های فرعی در محدودۀ پس غیث را مشاهده می کنید.
حال به بررسی اجرایی برخی از فواصل فرعی در محدوده های مختلف می پردازیم.
مطالب مرتبط: مطالب آموزشی نی
ابتدا به نمودار شماره ۸ و حالت نیم انگشت عمودی و افقی توجه کنید. مسلما در انگشت گذاری انگشت های دست راست، نیمۀ راست سوراخ ها گرفته می شود. بنابر این در نمودار ها با توجه به این که سوراخ های اصلی نی پشت به نوازنده هستند، سمت گرفته شدۀ سوراخ های دست راست در سمت چپ آمده است.
برای اجرای نت های دو دیز و ر بمل در صداهای بم و اوج نصف سوراخ اول از پایین به صورت عمودی گرفته می شود و بهتر است برای اجرای بهتر و دقیق تر این فواصل، از حالت نیم انگشت افقی استفاده نشود. چون وضعیت فیزیکی انگشت شمارۀ ۲ برای حالت نیم انگشت به حالت عمودی راحت تر است و از سرعت عمل و دقت بیشتری برخوردار خواهد بود.
مطلب مرتبط: آموزش اصولي دميدن يا صدادهي در ساز ني
برای اجرای نت می بمل در صداهای بم و اوج، سوراخ دوم از پایین به صورت نیم انگشت می باشد. همین وضعیت انگشت گذاری برای اجرای سی بمل در صدای غیث می باشد.
برای اجرای نت لا بمل یا سل دیز در محدودۀ بم و اوج انگشت شست دست چپ رها شده و سه سوراخ دیگر دست راست گرفته می شوند.
برای اجرای بهتر لا کرن در محدودۀ بم و اوج بهتر است سوراخ ۴ و ۵ (دست چپ) را گرفته و انگشت شست رها شود. (برای دقت و تمرکز بیشتر به نمودار ۵ مراجعه کنید.)
برای اجرای لا کرن در غیث نصف انگشت شمارۀ ۲ به صورت افقی برداشته می شود و برای اجرای نت سی بمل در محدودۀ غیث نصف انگشت شماره ۴ دست راست به صورت افقی برداشته می شود.
البته اجرای دقیق این فواصل نیازمند تمرینات منظم است و اجرای دقیق و صحیح برخی از گوشه های ردیف موسیقی ایرانی در این گونه فواصل بسیار مشکل است و نیازمند سالها تمرین و ممارست است.
فیلم آموزشی نحوه انگشت گذاری ساز نی را اینجا ببینید:
منبع: harmonytalk.com
11 دیدگاه. دیدگاه جدید بگذارید
سلام. بابت آموزش خوبتون کمال تشکر را دارم. موفق باشید
سلام استاد عزیز
بسیار سپاسگزارم از توضیحات خوب و کامل شما هنرمند عزیز
ممنون استاد عزیز من هزینه استاد را ندارم برای من خیلی موثر شد تشکر
ممنون استاد عزیز
ممنون ازراهنمای استاد
تشکر از شما مطالبتون بسیار مفید و سودمند هستند .
سلام خسته نباشید ممنون از اموزشهایی که دادید ونوشتید بنده صدای نی را خیلی دوست دارم ودوست دارم که نواختن نی را هم یاد بگیرم ولی هزینه اش را ندارم پرداخت کنم مربی ها میگن ساعتی ۴۰ هزار تومان برای من کارگر خیلی زیاد هست انشاله اگر عمری باقی بود ومن پول حسابی اومد دستم میرم یکی از کلاس های اموزش نی نوازی زیر نظر استاد که یاد بگیرم ،ممنون از شما
تشکر از همه استادان,,,این دوره زمونه کسی نیست برای رضای خدا ربه کسی کمک کنه
عالی
باسلام من یک سوال داشتم
آیا سوراخ پشت نی در قسمت بالا قرار میگیره یا پایین نزدیک ته نی…؟
اگه لطف کنید یک عکس از چگونگی قرار گرفتن سوراخهای نی بگذارید که سر وته نی مشخص بشه ازین عکسها من نتونستم تشخیص بدم سروته نی را
باعرض سلام محضر استاد گرامی ،درصورت امکان بفرمایید آیا نت سوراخهای نی با تغییر کوک نی های مختلف ، فرق می کند یا نه؟ مثلا در نی کوک سل ،دست بسته نت دو می باشد .حالا در نی کوک فا ، دست بسته باز هم نت دو است یانه؟